Mumbai Air Pollution: ‘इथिओपियातील ज्वालामुखीवर खापर फोडू नका’ – मुंबईत वाढलेल्या प्रदूषणावर हायकोर्टाचे सरकारला कडक शब्द
Mumbai : देशाची आर्थिक राजधानी म्हणून ओळखल्या जाणाऱ्या Mumbaiची हवा सध्या अत्यंत चिंताजनक अवस्थेत पोहोचली आहे. गेल्या काही दिवसांपासून Mumbai तील हवेचा दर्जा झपाट्याने खालावत असून, प्रदूषणामुळे शहरात दृश्यमानताही मोठ्या प्रमाणात घटली आहे. या पार्श्वभूमीवर Bombay High Court ने स्वतःहून (सुमोटो) याचिका दाखल करत राज्य सरकारला जोरदार खडे बोल सुनावले आहेत. सरकारी वकिलांनी खराब हवेसाठी इथिओपियातील ज्वालामुखीच्या राखेचा मुद्दा पुढे केला असला, तरी न्यायालयाने हा दावा सपशेल फेटाळत ‘तुमच्या अपयशावर ज्वालामुखीवर खापर फोडू नका’ अशा शब्दांत सरकारची कानउघडणी केली आहे.
Mumbaiतील हवेची स्थिती दिवसेंदिवस गंभीर
Mumbai ही देशातील सर्वाधिक लोकसंख्या असलेली आणि आर्थिकदृष्ट्या महत्त्वाची महानगरपालिका आहे. मात्र, याच मुंबईचे पर्यावरणीय आरोग्य सध्या अडचणीत सापडले आहे. गेल्या अनेक दिवसांपासून शहरातील Air Quality Index (AQI) 300 च्या आसपास आणि काही ठिकाणी त्याहूनही अधिक नोंदवला जात आहे. AQI 300 च्या पुढे गेल्यास हवा ‘अतिशय खराब’ (Very Poor) मानली जाते, जी आरोग्यास अत्यंत घातक ठरते.
विशेषतः सकाळी आणि रात्रीच्या वेळी मुंबईतील अनेक भागांमध्ये दाट धुक्यासारखी धुरकट चादर पाहायला मिळत आहे. काही ठिकाणी 500 मीटरच्या पुढील अंतरावरील वस्तू स्पष्ट दिसेनाशा झाल्या आहेत. यामुळे अपघाताचा धोका वाढला असून नागरिकांच्या श्वसनप्रणालीवरही याचे गंभीर परिणाम होऊ लागले आहेत.
Related News
Mumbai Pollution Crisis : हायकोर्टाचे सरकारला दिलेले 3 ‘तडाखेबाज’ निर्देश
Court ची मोठी भूमिका: शिवाजी महाराजांचे नाव सर्वांचे
सरकारचा दावा: इथिओपियातील ज्वालामुखीची राख कारणीभूत!
या संपूर्ण प्रकरणात अतिरिक्त सरकारी वकिलांनी हायकोर्टात एक धक्कादायक दावा केला. त्यांच्या म्हणण्यानुसार, इथिओपियामध्ये दोन दिवसांपूर्वी झालेल्या ज्वालामुखीच्या उद्रेकामुळे राखेचे ढग आफ्रिकेतून आशियाकडे पसरले आणि त्याचाच परिणाम म्हणून Mumbaiसह भारतातील काही भागांत हवा खराब झाली.
सरकारी बाजूने असेही मांडण्यात आले की, हवेत निर्माण झालेल्या सूक्ष्म कणांमुळे दृश्यमानता घटली असून, त्यामुळेच सध्या मुंबईत धुके आणि प्रदूषण अधिक तीव्रतेने जाणवत आहे.
हायकोर्टाचा सरकारला थेट सवाल – ‘उद्रेकाआधीही हवा खराब होती!’
सरकारचा हा युक्तिवाद हायकोर्टाने अत्यंत कठोर शब्दांत फेटाळून लावला. न्यायालयाने स्पष्टपणे नमूद केले की, इथिओपियातील ज्वालामुखीचा उद्रेक होण्याच्या आधीच Mumbaiतील हवा गंभीर स्वरूपात प्रदूषित होती. त्यामुळे संपूर्ण जबाबदारी निसर्गावर किंवा परदेशातील घटनांवर ढकलण्याचा प्रयत्न चुकीचा असल्याचे न्यायालयाने ठणकावून सांगितले.
न्यायालयाने केंद्र आणि राज्य सरकारला थेट विचारले, “जर दोन दिवसांपूर्वी उद्रेक झाला असेल, तर त्याआधी Mumbaiतील दृश्यमानता 500 मीटरपेक्षा कमी का होती? त्या प्रदूषणासाठी कोण जबाबदार आहे?”
‘हवा खराबच होती’ – हायकोर्टाची ठाम भूमिका
गुरुवारी पार पडलेल्या सुनावणीदरम्यान न्यायालयाने स्पष्ट शब्दांत म्हटले, “शहरातील हवा आधीपासूनच खराब आहे. आता तुम्ही ज्वालामुखीची कारणमीमांसा पुढे करत असाल, तरी त्यामागे तुमची जबाबदारी झाकता येणार नाही.”
हायकोर्टाने सरकारला तातडीने प्रश्न विचारला की,
नागरिकांचे आरोग्य वाचवण्यासाठी कोणत्या उपाययोजना केल्या आहेत?
रस्ते, बांधकामे, वाहनांचे प्रदूषण आणि औद्योगिक उत्सर्जनावर नेमके कोणते नियंत्रण आहे?
दिल्लीसारखी परिस्थिती मुंबईत निर्माण होण्याची वाट पाहणार आहात का?
याचिकाकर्त्यांचा दावा — AQI 300 च्या वर
या प्रकरणात याचिकाकर्त्यांचे वकील डी. खंबाटा यांनी न्यायालयात ठोस आकडेवारी सादर करत सांगितले की, “Mumbaiतील हवेचा निर्देशांक (AQI) सातत्याने 300 च्या पुढे जात आहे. यामुळे हवा केवळ खराब नाही तर गंभीर स्थितीत पोहोचली आहे. त्याचा थेट परिणाम लहान मुले, वृद्ध आणि श्वसनविकार असलेल्या नागरिकांवर होत आहे.”
तसेच त्यांनी हेही स्पष्ट केले की, “शहरातील अनेक भागांत धूर, धूळ आणि विषारी कणांचे प्रमाण इतके वाढले आहे की, सामान्य माणसाला श्वास घ्यायलाही त्रास होत आहे.”
2023 मधील सुमोटो प्रकरणाचा संदर्भ
विशेष म्हणजे ही सुमोटो याचिका पहिल्यांदाच नाही, तर यापूर्वीही 2023 मध्ये हायकोर्टाच्या समोर आली होती. तेव्हा देखील Mumbaiतील प्रदूषणाबाबत तीव्र चिंता व्यक्त करण्यात आली होती. मात्र त्यानंतर दिलेल्या सूचनांची प्रभावी अंमलबजावणी न झाल्याचा ठपका न्यायालयाने पुन्हा एकदा अप्रत्यक्षपणे सरकारवर ठेवला आहे.
Mumbai महापालिकेकडून उपाययोजनांचा दावा
Mumbai महापालिकेचे आयुक्त Bhushan Gagrani यांनी एका वृत्तवाहिनीला दिलेल्या मुलाखतीत सांगितले की,
“महापालिका या परिस्थितीवर बारकाईने लक्ष ठेऊन आहे. हवेची गुणवत्ता सुधारण्यासाठी शहरात विविध ठिकाणी पाणी फवारणी केली जात आहे, रस्त्यांची नियमित स्वच्छता केली जात आहे. ज्या प्रकल्पांमुळे प्रदूषण वाढत आहे, त्यांना तातडीने थांबवण्याच्या सूचना देण्यात आल्या आहेत.”
Mumbai तील प्रदूषणाची प्रमुख कारणे
तज्ञांच्या मते, Mumbai तील हवेची गुणवत्ता बिघडण्यामागे अनेक कारणे जबाबदार आहेत, त्यात प्रमुख कारणे पुढीलप्रमाणे —
अतिरेकी बांधकामे: शहरातील मोठ्या प्रमाणावर सुरु असलेली बांधकामे मोठ्या प्रमाणात धूळ निर्माण करतात.
वाहनांची वाढ: खासगी वाहनांची संख्या दिवसेंदिवस वाढत असून त्यातून विषारी वायूंचे उत्सर्जन प्रचंड प्रमाणात होते.
औद्योगिक उत्सर्जन: काही भागांत अजूनही प्रदूषण नियंत्रण नियमांचे काटेकोर पालन होत नाही.
रस्त्यांची खराब स्थिती: खड्डे, धुळीचे ढीग आणि अपूर्ण कामे.
कचरा जाळणे: काही ठिकाणी अजूनही कचरा जाळला जातो, जो हवेतील विषारी घटक वाढवतो.
नागरिकांच्या आरोग्यावर गंभीर परिणाम
Mumbai तील वाढलेल्या प्रदूषणाचा सर्वात मोठा फटका नागरिकांच्या आरोग्यावर बसत आहे. सरकारी रुग्णालये आणि खासगी क्लिनिकमध्ये —
श्वसनविकार
दम्याचे झटके
घशाचे संसर्ग
डोळ्यांची जळजळ
सतत खोकला
यासारख्या आजारांच्या रुग्णांची संख्या मोठ्या प्रमाणात वाढली आहे. विशेषतः लहान मुले आणि ज्येष्ठ नागरिक सर्वाधिक धोक्यात आहेत.
दिल्लीसारखी अवस्था मुंबईत होणार का? – हायकोर्टाची चिंता
हायकोर्टाने दिल्लीतील प्रदूषणाचा दाखला देत सरकारला थेट प्रश्न विचारला आहे की, “दिल्लीमध्ये जशी परिस्थिती निर्माण झाली, तशीच परिस्थिती मुंबईत होण्याची वाट तुम्ही का पाहत आहात?”
पुढील सुनावणी आज, सरकारच्या कारवाईकडे लक्ष
या संपूर्ण प्रकरणावर आज पुन्हा एकदा सुनावणी होणार आहे. हायकोर्टाने सरकारला स्पष्ट इशारा दिला आहे की,
केवळ आकडेवारी मांडून जबाबदारी झटकता येणार नाही
ठोस, प्रभावी आणि तातडीच्या उपाययोजना आवश्यक आहेत
अन्यथा न्यायालय कठोर निर्णय घेण्यास मागेपुढे पाहणार नाही
Mumbai सारख्या महानगरात हवा शुद्ध असणे हा नागरिकांचा मूलभूत हक्क आहे. मात्र सध्याची परिस्थिती पाहता, प्रदूषण हे मुंबईच्या आरोग्यासाठी मोठे संकट बनत चालले आहे. इथिओपियातील ज्वालामुखीवर खापर फोडण्यापेक्षा सरकारने स्वतःच्या अपयशाची जबाबदारी स्वीकारून ठोस पावले उचलण्याची वेळ आता आली आहे, असा स्पष्ट संदेश हायकोर्टाने दिला आहे.
