4 Days Work Week : देशात चार दिवसांचा आठवडा, तीन दिवस सुट्ट्या? नव्या कामगार संहितेतून सरकारचे मोठे संकेत
चार दिवस काम आणि तीन दिवस सुट्टी… ही संकल्पना गेल्या काही वर्षांपासून जगभरात चर्चेत आहे. विशेषतः बदलत्या जीवनशैलीत कामाचा ताण, मानसिक आरोग्य, कौटुंबिक वेळ आणि उत्पादकता यांचा समतोल साधण्यासाठी अनेक देशांनी हा प्रयोग सुरू केला आहे. आता हाच प्रयोग भारतातही प्रत्यक्षात येण्याची शक्यता निर्माण झाली आहे. केंद्र सरकारने लागू केलेल्या नव्या कामगार संहितेमधून (New Labour Code) चार दिवसांचा कामाचा आठवडा शक्य असल्याचे स्पष्ट संकेत दिले आहेत. त्यामुळे देशभरातील खासगी आणि कॉर्पोरेट क्षेत्रात मोठी खळबळ उडाली आहे.
भारतात सध्याची कामकाज पद्धत काय आहे?
सध्या भारतातील बहुतांश शहरी भागांमध्ये – दिल्ली, गुरुग्राम, नोएडा, मुंबई, पुणे, बंगळुरू, हैदराबाद, चेन्नई, कोलकाता – येथे पाच दिवसांचा कामाचा आठवडा प्रचलित आहे. शनिवार-रविवार सुट्टी आणि सोमवार ते शुक्रवार काम, अशी ही रचना प्रामुख्याने आयटी, कॉर्पोरेट, बँकिंग आणि सेवा क्षेत्रात आढळते. काही उद्योगांमध्ये मात्र सहा दिवस काम आणि एक दिवस सुट्टी अशीही पद्धत आजही अस्तित्वात आहे.
मात्र बदलत्या काळात कर्मचाऱ्यांमध्ये वर्क-लाईफ बॅलन्सचा मुद्दा अधिक ठळकपणे पुढे येत आहे. सततचा ताण, वाढती स्पर्धा, लांब कामाचे तास आणि आरोग्यावर होणारे दुष्परिणाम यामुळे चार दिवसांचा आठवडा ही मागणी जोर धरू लागली आहे.
Related News
Union Budget 2026-27: 1 फेब्रुवारी की 31 जानेवारी? तारीख ठरवण्याचा संभ्रम
‘एमजीएनआरईजीए संपवण्याचा प्रयत्न’: प्रियांका गांधी वाड्रा यांनी केंद्रावर टीका केली, प्रस्तावित बदलांवर लक्ष वेधले
विमानसेवा सुधारण्यासाठी केंद्र सरकारचा कडक आदेश
2025: RBI ची पतधोरण समितीची बैठक आजपासून, कर्जदारांचा आर्थिक भार होणार हलका?
अतिवृष्टीमुळे शेतकऱ्यांना फटका, केंद्राकडे मदत मिळण्यासाठी प्रस्ताव प्रलंबित
स्पॅम कॉल आणि फसवणूक थांबवण्यासाठी केंद्र सरकारचा 1 मोठा निर्णय
हिवाळी अधिवेशनाआधी मोदींचा विरोधकांना 1 स्पष्ट इशारा
“IIT Mumbai vs IIT Bombay : 5 धक्कादायक वादग्रस्त तथ्ये! नावाबाबतचा वाद पुन्हा पेटला”
5 Powerful and Inspiring Ways to Reclaim Odisha Lost Glory
केंद्र सरकारच्या चार नवीन कामगार संहिता लागू,
8th Pay Commission : 69 लाख पेन्शनर्सना धक्का! नवे वेतन आयोग त्यांना लाभ देणार नाही का? जाणून घ्या मोठे कारण
बॉलिवूड गायिका Palak मुछाल गिनीज बुक ऑफ रेकॉर्डमध्ये; मानवी सेवेतून घडवला इतिहास,3,800 हून अधिक मुलांचं आयुष्य बदललं
जगात कुठे लागू आहे 4-Day Work Week?
युरोप आणि आशियातील काही देशांनी आधीच चार दिवसांच्या आठवड्याचा प्रयोग यशस्वीपणे राबवला आहे.
जपान: काही मोठ्या कंपन्यांनी चार दिवसांचा आठवडा लागू केला असून कर्मचाऱ्यांची उत्पादकता वाढल्याचे दिसून आले.
स्पेन: सरकारच्या पाठिंब्याने अनेक कंपन्यांमध्ये 4-Day Work Week चा पायलट प्रोजेक्ट राबवण्यात आला.
जर्मनी: काही उद्योगांमध्ये आठवड्यात चार दिवस काम करूनही उत्पादनात वाढ झाल्याचे अहवाल सांगतात.
या देशांमध्ये कार्यालयीन खर्चात कपात, कर्मचाऱ्यांचे मानसिक आरोग्य सुधारणा, आजारपणामुळे होणारी अनुपस्थिती कमी होणे आणि एकूणच सकारात्मक वर्क कल्चर निर्माण झाले आहे.
भारतात नवीन कामगार संहिता काय सांगते?
भारत सरकारने लागू केलेल्या नव्या कामगार संहितेमध्ये आठवड्याला जास्तीत जास्त 48 तास कामाची मर्यादा निश्चित करण्यात आली आहे. ही मर्यादा आधीपासूनच अस्तित्वात होती, मात्र आता त्याचे स्वरूप अधिक लवचिक करण्यात आले आहे.
कामगार आणि रोजगार मंत्रालयाने 12 डिसेंबर रोजी सोशल मीडिया प्लॅटफॉर्म X (पूर्वीचे ट्विटर) वर एक अधिकृत पोस्ट शेअर केली. या पोस्टमध्ये मंत्रालयाने स्पष्टपणे म्हटले आहे की, चार दिवसांचा कामाचा आठवडा कायदेशीरदृष्ट्या शक्य आहे, मात्र त्यासाठी काही अटी लागू असतील.
चार दिवस काम कसं शक्य होणार?
नव्या कामगार संहितेनुसार,
आठवड्यात एकूण कामाचे तास: 48 तास
जर कर्मचारी चार दिवस काम करणार असेल, तर
त्याला प्रत्येक दिवशी 12 तास काम करावे लागेल
उर्वरित तीन दिवस सुट्टी मिळू शकते
म्हणजेच कामाचे तास कमी होत नाहीत, मात्र ते कमी दिवसांत विभागले जातात.
12 तासांची शिफ्ट म्हणजे काय?
कामगार मंत्रालयाने स्पष्ट केले आहे की, 12 तासांच्या शिफ्टमध्ये कर्मचाऱ्यांना ब्रेक (मध्यंतर) देणे बंधनकारक आहे. सलग 12 तास काम करणे अपेक्षित नाही. शिफ्टदरम्यान जेवणाचा वेळ, विश्रांती आणि आवश्यक ब्रेक देणे कायद्याने बंधनकारक असेल.
ओव्हरटाईमबाबत काय नियम असतील?
जर एखाद्या कर्मचाऱ्याकडून आठवड्यात 48 तासांपेक्षा जास्त काम करून घेतले गेले, तर:
त्या अतिरिक्त कामासाठी
ओव्हरटाईमचे दुप्पट पैसे देणे नियोक्त्यांना बंधनकारक असेल
म्हणजेच चार दिवसांचा आठवडा लागू झाला, तरी कर्मचाऱ्यांचे आर्थिक नुकसान होणार नाही, उलट अतिरिक्त कामासाठी अधिक मोबदला मिळेल.
कोणत्या क्षेत्रात आधी लागू होऊ शकतो?
तज्ज्ञांच्या मते, सुरुवातीला हा पॅटर्न खालील क्षेत्रांमध्ये लागू होण्याची शक्यता आहे:
आयटी आणि सॉफ्टवेअर कंपन्या
स्टार्टअप्स
मल्टिनॅशनल कॉर्पोरेट कंपन्या
काही सेवा क्षेत्र
मॅन्युफॅक्चरिंग, उत्पादन उद्योग, आरोग्य सेवा, वाहतूक आणि अत्यावश्यक सेवांमध्ये हा पॅटर्न लगेच लागू होणे कठीण आहे.
कर्मचाऱ्यांना काय फायदे होणार?
चार दिवसांचा कामाचा आठवडा लागू झाल्यास कर्मचाऱ्यांना अनेक फायदे मिळू शकतात:
तीन दिवस सुट्टीमुळे कुटुंबासाठी अधिक वेळ
मानसिक तणावात घट
कामाची उत्पादकता वाढ
प्रवासाचा खर्च कमी
आरोग्य सुधारणा
उद्योगजगताची भूमिका काय?
उद्योगजगतामध्ये याबाबत संमिश्र प्रतिक्रिया उमटत आहेत. काही कंपन्या याला सकारात्मक बदल मानत आहेत, तर काही उद्योगांना 12 तासांची शिफ्ट आणि व्यवस्थापनातील अडचणींची चिंता आहे. मात्र तज्ज्ञांचे मत आहे की योग्य नियोजन केल्यास हा बदल दीर्घकालीन फायदेशीर ठरू शकतो.
भारतासाठी किती मोठा बदल?
चार दिवसांचा आठवडा ही केवळ कामाची पद्धत नसून काम करण्याच्या संस्कृतीतील मोठी क्रांती ठरू शकते. यामुळे भारतात वर्क-लाईफ बॅलन्स, कर्मचाऱ्यांचे समाधान आणि एकूण उत्पादकता यामध्ये मोठा बदल होण्याची शक्यता आहे.
नव्या कामगार संहितेमुळे भारतात चार दिवसांचा कामाचा आठवडा शक्य होण्याचे दरवाजे उघडले आहेत. जरी हा बदल लगेच सर्वत्र लागू होणार नसला, तरी भविष्यात अनेक कंपन्या या पर्यायाचा अवलंब करतील, असे संकेत स्पष्टपणे दिसत आहेत. कर्मचाऱ्यांसाठी हा बदल दिलासादायक ठरू शकतो, तर कंपन्यांसाठीही दीर्घकालीन फायद्याचा सौदा ठरू शकतो.
