रामापुर, बोर्डी परिसरातील शेतकरी रब्बी हंगामासाठी सज्ज : खरीपात झालेल्या प्रचंड नुकसानीनंतर हरभरा हा आशेचा किरण
खरीपातील आपत्तीमय हंगामानंतर नवी आशा
अकोट तालुक्यातील सातपुड्याच्या पायथ्याशी वसलेले रामापुर, शिवपुर, बोर्डी व परिसरातील शेतकरी समुदाय सध्या नव्या उत्साहात आणि थोड्याशा चिंतेत रब्बी हंगामाची तयारी करत आहेत. यावर्षी खरीपात सोयाबीन आणि कपाशी या प्रमुख पिकांचे प्रचंड नुकसान झाल्यानंतर शेतकऱ्यांच्या हाती काहीच राहिले नाही.
सोयाबीनवर येलो मोझेक, चारकोल रॉट अशा रोगांचा प्रादुर्भाव झाला, तर कपाशीवर राऊंडअप बीटी जातींमुळे उत्पादनात मोठी घट झाली. अनेक शेतकऱ्यांनी तर निराश होऊन सोयाबीनच्या उभ्या पिकात रोटाव्हेटर फिरवून पिके नष्ट केली, तर काहींनी शेतात मेंढ्या चारण्याचा निर्णय घेतला.
रब्बीची तयारी : हरभरा पिकावर शेतकऱ्यांचा विश्वास
खरीपातील अपयशानंतर शेतकरी आता हरभरा पिकावर भर देत आहेत. सोयाबीनची झाडं फॅन्टन आणि रोटाव्हेटरने काढून टाकत, जमिनीची मशागत जोरात सुरू आहे. जमिनीत अजून थोडा ओलावा टिकून असल्याने हरभरा किंवा गहू या पिकांची पेरणी करण्यासाठी शेतकरी व्यस्त झाले आहेत.
Related News
अकोट नगरपालिकेतील 9 कामं अपूर्ण, तरी बिले मंजूर – प्रशासनात संताप
फराह खान डायना पेंटीच्या बंगल्याने भारावली मुंबईच्या मध्यभागी 100 वर्ष जुने स्वर्गीय घर!
बसीर अलीचा सलमान खानवर गंभीर आरोप, शोच्या नैतिकतेवर प्रश्नचिन्ह Bigg Boss 19 : धक्कादायक खुलासा!
केस गळणे आणि कोंडा संपवण्यासाठी हा एकच नैसर्गिक उपाय – 7 दिवसांत दिसेल फरक!
शिल्पा शेट्टीचा बास्टियन : 1.5 लाखांची वाइन आणि 920 रुपयांची चहा पाहून ग्राहकही चकित!
Tata Trusts संकटात! 3 प्रमुख विश्वस्तांनी मेहली मिस्त्रींना हटवले, समूहात निर्माण झाली अस्थिरता
Sensex Today LIVE: बाजारात अस्थिरता! Sensex 300 अंकांनी खाली, Nifty 25,950 जवळ — IT आणि Realty क्षेत्रात दबाव
सतीश शाहची अंतिम आठवण: 10 वर्षांच्या आठवणींचा प्रवास आणि एका गाण्याने भारावलेले हृदय
एका दशकात 80% घट! Naxalism संपतोय का?
‘पूजा’ ते मृत्यू : 8 थरकाप उडवणारे पुरावे समोर – सातारा प्रकरण हादरले
Amazon चा धक्कादायक निर्णय : तब्बल 30,000 कर्मचाऱ्यांना सोडवणार कंपनी!
Sonu निगमने अजानदरम्यान थांबवला कॉन्सर्ट; 8 वर्षांपूर्वीचा वाद पुन्हा चर्चेत
रब्बी हंगाम हा खरिपापेक्षा स्थिर मानला जातो. ऑक्टोबरच्या शेवटच्या आठवड्यापासून नोव्हेंबरच्या पहिल्या आठवड्यापर्यंत हरभऱ्याची पेरणी केली जाते. त्यामुळे सध्या शेतांमध्ये ट्रॅक्टर, कल्टीवेटर, नांगरणी, वखरणी या यंत्रांचा गजर आहे.
शेतकऱ्यांची स्थिती : “या हंगामात तरी काही हातात यावं!”
रामापुरातील शेतकरी विजय भदाणे सांगतात —
“सोयाबीनला रोग लागल्यानंतर काहीच उरलं नाही. दोन एकरात तीन क्विंटल सुध्दा मिळालं नाही. आता हरभऱ्यावर विश्वास ठेवून तयारी करतोय. पण खतं आणि बी-बियाण्यांचा खर्च प्रचंड वाढला आहे.”
बोर्डी येथील शेतकरी मनोहर इंगळे म्हणतात —
“कपाशीचं उत्पादन तर अगदी बोंड्या लागायच्या आधीच थांबलं. पावसामुळे काही ठिकाणी झाडं कुजली. आता हरभरा पिकात काहीतरी नफा मिळेल अशी आशा आहे.”
खर्च आणि आर्थिक ताण
शेतकरी वर्गाला सध्या सर्वात मोठं संकट आहे ते आर्थिक जुळवाजुळीचं. खरीपात झालेल्या नुकसानीमुळे दिवाळीचा खर्चही उत्पादनाच्या विक्रीतून भागवता आला नाही. त्यामुळे रब्बीसाठी बी-बियाणे, खतं, औषधं खरेदीसाठी अनेक शेतकऱ्यांना कर्ज घ्यावं लागतंय. स्थानिक कृषी सेवा केंद्रांचे मालक सांगतात की, “यंदा रब्बीसाठी हरभरा बियाण्यांची मागणी वाढली आहे. पण एकाच वेळी सर्व शेतकऱ्यांनी खरेदी केल्याने बियाणे आणि खतांचा तुटवडा निर्माण झाला आहे.”
सुधारित वाण आणि बीज प्रक्रिया
शेतकरी आता पारंपरिक पद्धतीऐवजी सुधारित वाण वापरण्याकडे वळत आहेत. JG-11, Vishal, Vijay, Digvijay, Phule Vikram हे हरभऱ्याचे वाण मागणीवर आहेत. शेतकरी बीज प्रक्रियेसाठी थायरम, कार्बेन्डाझिम किंवा जैविक बीज प्रक्रिया करणारे घटक वापरतात, ज्यामुळे बुरशीजन्य रोगांचा धोका कमी होतो. अकोट येथील कृषी अधिकारी सांगतात — “हरभऱ्याचं उत्पादन वाढवण्यासाठी सुधारित वाण आणि योग्य बीज प्रक्रिया अत्यावश्यक आहे. तसेच शेतकऱ्यांनी जमिनीची चाचणी करून खतांचा योग्य वापर करावा.”
निसर्गाचा अनिश्चितपणा : एक मोठी चिंता
गेल्या काही वर्षांत हवामानातील अचानक बदल आणि अवकाळी पाऊस शेतकऱ्यांसाठी मोठं संकट ठरत आहे. ऑक्टोबर-नोव्हेंबरमध्ये पडणारा अवकाळी पाऊस हरभऱ्याच्या पिकासाठी घातक ठरतो. अकोट तालुक्यात गेल्या आठवड्यात आलेल्या हलक्या पावसामुळे काही भागात शेतकरी चिंतेत आले. “जर नोव्हेंबरच्या मध्यावर पुन्हा अवकाळी झाला तर नव्याने उगवलेली हरभऱ्याची रोपे नष्ट होऊ शकतात,” असे कृषी विभागाच्या अधिकाऱ्यांनी सांगितले.
खरीप हंगामातील नुकसानाचे विश्लेषण
तालुक्यात यावर्षी सोयाबीन पेरणी क्षेत्रफळ कपाशीपेक्षा अधिक होते. मात्र, अतिवृष्टी, रोग आणि कीड यामुळे शेतकऱ्यांना 60 ते 70 टक्क्यांपर्यंत उत्पादन घट झाली. काही शेतकऱ्यांनी “राऊंडअप बीटी” कपाशीचे प्रयोग केले, पण परिणाम अतिशय निराशाजनक राहिले. काही ठिकाणी प्रति एकर फक्त दोन ते तीन क्विंटल कापूसच मिळाला. या अपयशामुळे शेतकरी मानसिकदृष्ट्याही तणावात आले. अनेकांनी खरीपानंतर रब्बी हंगामच टाळण्याचा विचार केला होता, परंतु जमिनीत ओलावा टिकल्याने आता पुन्हा प्रयत्न करण्याची तयारी दिसत आहे.
मशागत आणि पेरणी यंत्रणा : तांत्रिक बदलांचा प्रभाव
आजच्या काळात शेतकरी यंत्रसामग्रीचा वापर वाढवत आहेत.
ट्रॅक्टरद्वारे नांगरणी, वखरणी आणि कल्टीवेटरचा वापर
रोटाव्हेटर आणि फॅन्टनने जमिनीचा भुगा तयार करणे
पेरणीसाठी सीड ड्रिल मशीनचा उपयोग
हे सर्व शेतकऱ्यांचा वेळ आणि श्रम वाचवत असले, तरी खर्च मात्र वाढवतात. एका एकराची मशागत करण्यासाठी सरासरी ₹2,000 ते ₹2,500 खर्च येतो. त्यात बी-बियाणे आणि खतांचा खर्च धरला तर रब्बी हंगामाची गुंतवणूक प्रति एकर ₹6,000 ते ₹8,000 पर्यंत जाते.
शेतकऱ्यांचा दृष्टिकोन : नफ्याची नाही, तर टिकावाची लढाई
रामापुर येथील शेतकरी देवराम इंगळे म्हणतात, “आता शेतकऱ्याला नफ्याची अपेक्षा नाही. वर्षभर कुटुंब चालवण्यासाठी काहीतरी मिळावं हीच अपेक्षा आहे.” खरीपातील अपयशामुळे अनेक शेतकऱ्यांनी रब्बीसाठी सहकारी संस्थांकडून उधारीवर बियाणे घेतले आहेत. काहींनी तर सोनेतारण करून पैसा उभारला आहे.
हरभरा : नफा आणि जोखीम दोन्ही असलेलं पीक
हरभरा हे कमी पावसातही टिकणारे पीक असले तरी हवामान बदलल्यास ते पटकन रोगट होते. शेतकऱ्यांना पोढा, अळी, बुरशी, शेंगा सडणे अशा रोगांचा सामना करावा लागतो. मात्र बाजारात हरभऱ्याचे भाव स्थिर राहिल्यास आणि पिकाचा ताण कमी राहिला तर प्रति एकर 6-8 क्विंटल उत्पादनावर शेतकऱ्याला ₹35,000 ते ₹45,000 पर्यंत उत्पन्न मिळू शकते.
हवामान बदलाचा दीर्घकालीन परिणाम
सातपुड्याच्या पायथ्याशी असलेल्या या भागात हवामानाचे चढ-उतार अलीकडच्या काळात वाढले आहेत.
जून-जुलैमध्ये पावसाचा अनियमितपणा
सप्टेंबरमध्ये झालेल्या अवकाळीमुळे पिकांची वाढ खुंटली
आता नोव्हेंबरमध्ये पुन्हा ढगाळ वातावरण
या सर्वामुळे शेतकरी निर्णय घेण्यास असमर्थ ठरत आहेत. कृषी तज्ज्ञांचे म्हणणे आहे की, “जर हवामान बदलांचा अंदाज योग्यरित्या सांगणारी प्रणाली ग्रामीण भागात पोहोचवली गेली, तर नुकसान कमी होऊ शकते.”
प्रशासन आणि कृषी विभागाची भूमिका
अकोट तालुक्यातील कृषी विभागाने शेतकऱ्यांना हरभऱ्याची योग्य लागवड, बीज प्रक्रिया आणि संरक्षण उपायांबाबत मार्गदर्शन सुरू केले आहे. तसेच, खरीपातील नुकसानीसाठी शेतकऱ्यांना पीक विमा, आपत्ती सहाय्य आणि पुनर्गठित कर्ज उपलब्ध करून देण्याची प्रक्रिया सुरू आहे.
निष्कर्ष : शेतकऱ्यांचा संघर्ष अजून संपलेला नाही
रामापुर, बोर्डी परिसरातील शेतकरी हा हंगाम म्हणजे नवा संजीवनी काळ समजून कामाला लागले आहेत. खरीपात झालेल्या अपयशाने त्यांचा आत्मविश्वास डळमळला असला, तरी रब्बी हंगामातून काहीतरी चांगलं घडावं हीच सर्वांची इच्छा आहे. “पिकं हातातून गेली, पण आशा नाही हरवली. आता हरभऱ्याने घर चालावं, हाच आमचा सण आहे.” — एका शेतकऱ्याचे भावनिक शब्द.
पिकं आणि निसर्ग यांच्यातील ही शाश्वत लढाई कायम राहणारच. पण या लढाईत शेतकऱ्यांची जिद्द, परिश्रम आणि आशावाद हेच खरी ताकद आहेत — आणि रब्बी हंगामाचा हा प्रवास त्याचाच पुरावा ठरत आहे.
read also : https://ajinkyabharat.com/gram-panchayat-officer-sunil-mankar/
