फळबाग नाश : 15 एकरातील मोसंबी व लिंबू बाग निसर्गाच्या प्रकोपामुळे जेसीबीने उध्वस्त; लाखो रुपयांचा तोटा. शासनाकडून तातडीच्या मदतीची मागणी.
पातूर तालुक्यातील शेतकऱ्याचे हरित स्वप्न भस्मसात, मोसंबी व लिंबूची बाग जेसीबीने उध्वस्त!
निसर्गाचा कहर, बाजारभावातील घसरण आणि शासनाच्या उदासीन धोरणामुळे एका प्रगतिशील शेतकऱ्याचे 15 एकरातील फळबाग स्वप्न अक्षरशः राखेत मिळाले. पार्डी शेतशिवारातील सुनील श्रीराम गाडगे या शेतकऱ्याने गेल्या दहा वर्षांपूर्वी मोसंबी आणि लिंबूच्या बागेची जपणूक करीत स्वप्नवत शेती उभी केली होती. परंतु सततच्या अतिवृष्टी, उन्हाळ्यातील तीव्र तापमानवाढ, आणि बुरशीजन्य रोगांच्या प्रादुर्भावामुळे ही बाग पूर्णतः निकामी झाली. अखेर, असहायतेने शेतकऱ्याने जेसीबीच्या साहाय्याने ही बाग उपटून जाळून टाकली, हे दृश्य पाहून गावकऱ्यांच्या डोळ्यांत पाणी आले.
निसर्गाचा लपंडाव आणि शेतकऱ्यांचा संघर्ष
गेल्या काही वर्षांपासून पातूर तालुक्यातील शेतकरी निसर्गाच्या अवकृपेमुळे त्रस्त आहेत. कधी अतिवृष्टी, कधी अनावृष्टी, कधी उष्णतेचा विक्राळ तडाखा — या सर्वांचा परिणाम शेतीवर आणि विशेषतः फळबागांवर झाला आहे. मोसंबी आणि लिंबू ही दोन्ही फळपिके तापमानातील बदल आणि पाण्याच्या प्रमाणावर अत्यंत संवेदनशील असतात.
या वर्षी ऑक्टोबर महिन्यात झालेल्या अतिवृष्टीमुळे झाडांच्या मुळांमध्ये पाणी साचले, परिणामी मुळकुज व बुरशीजन्य आजारांचा प्रादुर्भाव मोठ्या प्रमाणात वाढला. काही दिवसांनी आलेल्या प्रखर उन्हामुळे फळगळती वाढली आणि झाडे वाळायला लागली.
शेतकरी गाडगे यांनी सांगितले,
“पाच वर्ष मनापासून जपलेली फळबाग होती. रोज पहाटे उठून झाडांना पाणी देणे, औषधे फवारणे, खत घालणे — या प्रत्येक कामात कष्ट होते. पण आता झाडे रोगग्रस्त झाली आणि त्यातून काहीही उत्पन्न मिळण्याची शक्यता नाही. शेवटी काळजावर दगड ठेवून जेसीबी फिरवावी लागली.”
लाखो रुपयांचा खर्च, पण फळ शून्य
या 15 एकर बागेवर आतापर्यंत सुमारे 15 ते 20 लाख रुपयांचा खर्च झाल्याचे शेतकऱ्याचे म्हणणे आहे. सिंचनासाठी पाईपलाईन, खत, औषधे, मजुरी आणि देखभालीसाठी वार्षिक लाखो रुपये खर्च केले गेले.परंतु जेव्हा बाग फळधारणेला आली, तेव्हा बाजारात मोसंबी व लिंबूला कवडीमोल भाव मिळू लागले. व्यापाऱ्यांनी दर घसरवले, तर शासनाने कोणतीही खरेदी व्यवस्था केली नाही. त्यामुळे उत्पादन खर्चही वसूल झाला नाही.
याच पार्श्वभूमीवर शेतकरी सुनील गाडगे म्हणाले —“व्यापारी आणि हवामान दोघांनी मिळून शेतकऱ्याचे जगणे अवघड केले आहे. आम्ही उत्पादन काढले, पण विक्रीदर व्यापारी ठरवतात. बाजारपेठेतील सर्व फायदा त्यांनाच होतो, आणि तोट्याचा डोंगर शेतकऱ्यांच्या माथी.”
बुरशीचा प्रादुर्भाव आणि वाढते उन्हाचे संकट
फळबागांवरील बुरशीजन्य आजारांचा प्रभाव ऑक्टोबरमधील अतिवृष्टी आणि नंतरच्या कोरड्या हवामानामुळे मोठ्या प्रमाणात वाढला. झाडांच्या खोडांवर काळी बुरशी, पानगळ आणि फळगळती ही समस्या ठळक झाली.तज्ज्ञांच्या मते, “जमिनीतील आर्द्रतेत झालेल्या बदलामुळे फाइटोफ्थोरा आणि रूट रॉटसारखे आजार वाढतात. जर वेळीच उपाययोजना केली नाही, तर झाडे टिकवणे अशक्य होते.”
त्यातच उन्हाळ्याच्या झळेमुळे झाडे सुकू लागली, पाने वाळली आणि उत्पादन घटले. त्यामुळे आर्थिक तोटा दुपटीने वाढला.
जेसीबीने फळबाग उध्वस्त करण्याचा निर्णय — एक हृदयद्रावक क्षण
निसर्गाच्या या कठोर घावानंतर सुनील गाडगे यांनी जेसीबीच्या साहाय्याने फळबाग उपटून जाळून टाकली. त्यांच्या म्हणण्यानुसार,“झाडे आता निकामी झाली आहेत. त्यातून पुढे उत्पन्न मिळण्याची शक्यता नाही. त्यामुळे वर्षानुवर्षे खर्च करत राहण्यापेक्षा बाग संपवणे हाच एकमेव पर्याय होता.”
या घटनेचे साक्षीदार असलेले गावकरी सांगतात की, जेव्हा पहिली झाडे उपटली गेली, तेव्हा शेतकऱ्याच्या डोळ्यांत अश्रू होते. काहींनी पुढे जाऊन त्यांना थांबवण्याचा प्रयत्न केला, पण ते म्हणाले,“झाडे माझी लेकरं आहेत, पण आता ती सडताहेत… त्यांना जाळणं म्हणजे त्यांना मुक्त करणं आहे.”
शासनाच्या निष्काळजी धोरणावर शेतकऱ्यांचा संताप
या घटनेनंतर परिसरातील शेतकऱ्यांमध्ये तीव्र असंतोष पसरला आहे. शेतकरी संघटनांनी शासनाच्या निष्काळजी धोरणावर ताशेरे ओढले आहेत.त्यांचे म्हणणे आहे की, “नुकसानीच्या सर्वेक्षणासाठी कोणीही आले नाही. पिकविमा योजना असली तरी त्यातून मिळणारी रक्कम नगण्य आहे. फळबागांसाठी विशेष पॅकेजची गरज आहे.”गाडगे यांनी प्रशासनाला आवाहन केले आहे की,“शासनाने फक्त घोषणा न करता प्रत्यक्षात शेतकऱ्यांच्या हातात आधार देणे आवश्यक आहे. फळबाग म्हणजे केवळ शेती नाही, ती जीवनाची गुंतवणूक आहे.”
पातूर तालुक्यातील फळबागांचे चिंताजनक चित्र
अलीकडील कृषी विभागाच्या आकडेवारीनुसार, पातूर तालुक्यात सुमारे ३५० हेक्टर क्षेत्रावर मोसंबी व लिंबू लागवड झाली होती.
मात्र, यावर्षी बुरशीजन्य आजार, अनियमित पाऊस आणि बाजारातील मंदीमुळे जवळपास ७० टक्के झाडांचे नुकसान झाले आहे.
यामुळे शेकडो शेतकऱ्यांच्या कुटुंबांवर उपजीविकेचा प्रश्न निर्माण झाला आहे.
“शेतकऱ्यांसाठी आपत्ती व्यवस्थापन वेगळं असावं” — कृषी तज्ज्ञांचे मत
कृषी तज्ज्ञ प्रा. गणेश वाघमारे म्हणाले —“फळबाग शेती ही दीर्घकालीन गुंतवणूक असते. अशा शेतीसाठी शासनाने वेगळी आपत्ती व्यवस्थापन योजना तयार करणे गरजेचे आहे. अतिवृष्टी किंवा तापमानातील बदलांमुळे झालेल्या नुकसानासाठी विमा रक्कम तत्काळ मिळाली पाहिजे, अन्यथा शेतकरी निराशेच्या गर्तेत जात राहतील.”
गावकऱ्यांच्या भावना आणि सामाजिक परिणाम
पार्डी परिसरातील गावकरी या घटनेनंतर भावनिक झाले आहेत. काहींनी सांगितले,“सुनीलभाऊंच्या फळबागेतून गावातील अनेकांना रोजगार मिळत होता. आता ती बागच नाहीशी झाली. गावाची ओळखच हरवली आहे.”
या घटनेचा सामाजिक परिणामही मोठा आहे. युवकांचा शेतीकडे असलेला ओढा कमी होईल, अशी भीती व्यक्त केली जात आहे.
आशेचा किरण — पुन्हा हरित स्वप्नाचा प्रयत्न
मोठ्या नुकसानीनंतरही शेतकरी गाडगे निराश नाहीत. त्यांनी सांगितले की,“मी पुन्हा नव्याने सुरुवात करेन. शेती माझ्या रक्तात आहे. शासनाने योग्य मदत केली, तर पुढच्या वर्षी पुन्हा हरित बाग फुलवू.”
शेतकऱ्याच्या जिव्हाळ्याची शेती निसर्ग आणि धोरणांमध्ये अडकलेली
पातूर तालुक्यातील ही घटना केवळ एका शेतकऱ्याची नाही, तर संपूर्ण भारतीय शेती व्यवस्थेच्या दुर्लक्षाचे द्योतक आहे. निसर्गाचा घाव टाळता येत नाही, पण शासनाची निष्क्रियता टाळता येऊ शकते.जर अशा घटनांवर वेळीच उपाययोजना केली गेली नाही, तर “शेतकऱ्यांचे हरित स्वप्न” हे केवळ इतिहासाच्या पानांवर राहील.
read also : https://ajinkyabharat.com/bugle-for-local-self-government-elections-in-the-state/
