सेलिब्रिटींच्या वैयक्तिक आयुष्यावरील अफवा : सत्य, सोशल मीडिया आणि जबाबदार पत्रकारिता
आजच्या डिजिटल युगात बातम्यांचा प्रसार विजेच्या वेगाने होतो. ट्विटर, इन्स्टाग्राम, फेसबुक किंवा यूट्यूब यांसारख्या सोशल मीडिया प्लॅटफॉर्मवर कोणतीही छोटीशी गोष्ट मोठ्या प्रमाणावर शेअर होते. अनेकदा या गोष्टींपैकी काही सत्य असतात, पण बऱ्याच वेळा त्या केवळ अफवा असतात. अलीकडेच काही क्रिकेटपटू आणि त्यांच्या कुटुंबीयांविषयी सोशल मीडियावर चर्चेचा विषय बनलेला एक दावा समोर आला. मात्र, ही घटना आपल्याला पुन्हा एकदा आठवण करून देते — अफवा आणि सत्य यांच्यातील सीमारेषा किती धूसर होत चालली आहे.
सोशल मीडियाची ताकद आणि जबाबदारी
सोशल मीडिया हे आज माहितीचे सर्वात मोठे आणि वेगवान माध्यम आहे. कोणतीही बातमी “ब्रेकिंग” होण्याआधीच ती सर्वत्र पोहोचते. परंतु, याच वेगामुळे चुकीची माहिती पसरवली जाण्याचा धोका देखील वाढतो. एक साधी “पोस्ट” किंवा “ट्वीट” हजारो लोकांपर्यंत काही मिनिटांत पोहोचते आणि त्यामुळे समाजात चुकीचे मत तयार होऊ शकते.
जसेच कोणत्याही प्रसिद्ध व्यक्तीविषयी, विशेषतः सेलिब्रिटींबद्दल, एखादी अफवा पसरते, लोक ती सत्य मानतात. काही मीडिया पोर्टल्स क्लिकबेटसाठी हेडलाईन तयार करतात आणि त्यामुळे अफवांना आणखी खतपाणी मिळते. परिणामी, सत्य शोधण्याऐवजी लोक “गॉसिप”कडे आकर्षित होतात.
Related News
शेतकऱ्यांच्या हक्कासाठी आमदारांचा लढा सुरूच, अमरावतीत निर्णायक बैठक
अतिवृष्टी पॅकेजमधून मंगरुळपीर, रिसोड आणि मालेगाव वगळल्याने शेतकऱ्यांमध्ये संताप,हेक्टरी 50 हजार
लाचलुचपत प्रकरणात पोलिस हेडकॉन्स्टेबलवर गुन्हा दाखल,₹10,000/- रक्कमेवर तडजोड
सर्पमित्र दिपक लोड यांचा वन्यजीव सप्ताहात सन्मान,15 वर्ष सेवेचा गौरव
आकोटमध्ये श्री संत गजानन महाराज चरित्र ग्रंथ सामुहिक पारायण सोहळा सुरू.11वाजता प्रवचन
अल-क्वारिज TTP च्या आतंकवाद्यांशी संघर्षात 11 पाकिस्तानी जवान मृत
बदनामीसाठी सोशल मीडियाचा गैरवापर? 7ऑक्टोबर
न्यायालयात तणावपूर्ण वातावरण कलम 25 ते 28
मुंडगाव ग्रामपंचायतला कुलूप 2
रामायणातील 1प्रसंगांचा जिवंत अनुभव
कफ सिरपमुळेच मुलांचा मृत्यू?
पुण्यात राष्ट्रवादीच्या दोन गटांमध्ये झटापट
पत्रकारितेची जबाबदारी
पत्रकारितेचा पाया “सत्यता, प्रामाणिकपणा आणि पडताळणी” यावर आधारित असतो. परंतु काही वेळा बातमीच्या स्पर्धेत पडताळणी न करता माहिती प्रसारित केली जाते. हे केवळ नैतिकतेच्या विरोधात नसून, संबंधित व्यक्तीच्या प्रतिमेलाही धक्का पोहोचवते. सेलिब्रिटी देखील माणूसच असतो. त्याचं आयुष्य सार्वजनिक असलं तरी त्याचं वैयक्तिक आयुष्य खाजगी ठेवण्याचा अधिकार त्यालाही आहे. कोणत्याही व्यक्तीच्या नात्यांवर, विवाहावर, किंवा कौटुंबिक आयुष्यावर टिप्पणी करणे म्हणजे त्याच्या वैयक्तिक सन्मानावर आघात करणे होय. भारतीय प्रेस कौन्सिल ऑफ इंडियाच्या मार्गदर्शक सूचनांनुसार, “व्यक्तीची गोपनीयता, वैयक्तिक प्रतिष्ठा आणि कुटुंबीय आयुष्य यांचा सन्मान राखणे हे प्रत्येक माध्यमाचे कर्तव्य आहे.”
अफवा कशा तयार होतात?
अफवांचा जन्म एका “अनकन्फर्म्ड पोस्ट” मधून होतो. कोणीतरी सोशल मीडियावर एक संदेश लिहितो, कोणी तरी त्याला फॉरवर्ड करतो, आणि थोड्याच वेळात ती बातमी व्हायरल होते. मग काही “अज्ञात स्रोतां”च्या नावाने पत्रकार रिपोर्ट तयार करतात. हळूहळू ही अफवा लोकांमध्ये “सत्य” म्हणून रूजते.
उदाहरणार्थ, एखाद्या क्रिकेटपटू, चित्रपट कलाकार किंवा राजकीय नेत्याविषयी वैयक्तिक संबंधांबद्दल अफवा पसरवली जाते. लोक त्या चर्चेत सामील होतात, मीम्स तयार होतात, आणि सोशल मीडिया गाजतो. पण काही दिवसांनी जेव्हा ती माहिती खोटी ठरते, तेव्हा कुणीही माफी मागत नाही. त्यामुळे नुकसान मात्र संबंधित व्यक्तीचं होतं.
मानसशास्त्रीय दृष्टिकोनातून
अफवा का पसरतात, यामागे माणसाचं “कुतूहल” आणि “मनोरंजनाची भूक” कारणीभूत असते. लोकांना सेलिब्रिटींच्या आयुष्याबद्दल जाणून घ्यायचं असतं ते काय खातात, कुठे जातात, कोणासोबत असतात. हे जाणून घेण्यात चुकीचं काही नाही, पण खोटी माहिती तयार करून ती पसरवणं हे गुन्हा ठरू शकतं.
अफवा विरुद्ध सत्य : माध्यमांची भूमिका
प्रसारमाध्यमांची भूमिका इथे अत्यंत महत्त्वाची ठरते.
प्रत्येक बातमीच्या आधी दुहेरी पडताळणी (fact-checking) आवश्यक आहे.
“अज्ञात सूत्रांनुसार” अशी सुरुवात करणाऱ्या बातम्या प्रकाशित करण्याआधी अधिकृत प्रतिक्रिया घेणे गरजेचे आहे.
अफवा पसरवण्याऐवजी वाचकांना तथ्यपूर्ण माहिती देणे हेच पत्रकारितेचे खरे काम आहे.
तसेच वाचकांनी देखील विवेकबुद्धीने विचार करून, कोणत्याही सोशल मीडिया पोस्टला सत्य मानण्याआधी ती अधिकृत माध्यमांवर तपासावी.
कायदा आणि सायबर नियम
भारतामध्ये खोटी माहिती, मानहानीकारक पोस्ट, किंवा अफवा पसरवण्यावर कठोर कायदे आहेत.
भारतीय न्याय संहिता (BNS) कलम 355(2) नुसार, खोटी माहिती पसरवून कोणाच्या सन्मानाला धक्का पोहोचवल्यास शिक्षा होऊ शकते.
माहिती तंत्रज्ञान अधिनियम 2000 अंतर्गत अशा प्रकारच्या डिजिटल अफवांवर दंडात्मक कारवाई होऊ शकते.
काही प्रकरणांमध्ये अफवा पसरवणाऱ्यांवर मानहानीचा (defamation) खटला दाखल केला जातो.
सोशल मीडियावर जबाबदार नागरिक म्हणून आपली भूमिका
फक्त पत्रकार नव्हे तर आपण प्रत्येकजण “डिजिटल सिटिझन” आहोत. त्यामुळे आपल्या सोशल मीडिया वापरातही जबाबदारी हवी. कोणतीही बातमी शेअर करण्यापूर्वी तिचा स्त्रोत तपासा. जर ती बातमी कोणाच्या प्रतिष्ठेशी निगडित असेल, तर ती पुढे पाठवू नका. अफवा पसरवणाऱ्यांना थांबवा आणि सत्याचा प्रसार करा.
सेलिब्रिटी, खेळाडू, कलाकार, राजकारणी , हे समाजातील प्रेरणादायी व्यक्तिमत्व असतात. त्यांच्या आयुष्यावर प्रकाशझोत असला तरी, त्यांना खाजगीपणाचा तितकाच अधिकार आहे. आपण “क्लिक्स” आणि “व्ह्यूज”साठी त्यांची प्रतिमा डागाळू नये.
