(rare earth minerals) भारताकडे पाचव्या क्रमांकाचा मोठा रेअर अर्थ साठा असूनही चीनवर अवलंबून का आहे हे शोधा – रणनीती, अडचणी व बदल .
रिअर अर्थ मिनरल्स (rare earth minerals) – भारताकडे आहे गेमचेंजर ‘जादुई खनिज’
भारतातील जागतिक दर्जाचे रेअर अर्थ म्हणजे फक्त खनिज नाहीत, तर भविष्याच्या तंत्रज्ञानाचा पाया आहेत. तरीही, ज्याकडे हे खनिज आहेत ते देश अजूनही मोठ्या प्रमाणात चीनवर अवलंबून आहेत. या लेखात आपण पाहू की “का” आणि “कसे” या स्थितीमध्ये आहोत, व पुढे काय करता येईल.
( rare earth minerals ) मुख्य परिस्थितीची रूपरेषा
भारताजवळ जगातील पाचव्या क्रमांकाचा रेअर अर्थ साठा आहे: अंदाजे 6.9 मिलियन टन (“rare‑earth oxide equivalent” प्रमाणे)
Related News
12 Nov“Water Damaged Phone” : फोन पाण्यात पडला का? तांदुळात ठेवणे घातक ठरू शकतं! जाणून घ्या योग्य उपाय
पाण्यात पडलेला फोन – घाबरू नका, पण चुक करू नका Water Damaged Phone बहुतेक वेळा आपण आपला महागडा स्मार्टफोन हातातून निसटून पाण्यात पडतो. मग ...
12 NovIndia vs Pakistan : ‘इस्लामाबाद स्फोटासाठी भारत जबाबदार’, शहबाज शरीफांच्या आरोपावर भारताचं सडेतोड उत्तर
🇮🇳 India vs Pakistan : ‘इस्लामाबाद स्फोटासाठी भारत जबाबदार’, हडबडलेल्या पाकिस्तानी पंतप्रधान शहबाज शरीफ यांच्या आरोपावर भारताचं सडेतोड उत्तर पाकिस्तानची राजधानी 11 NovBihar CM 2025: नितीश कुमार पुन्हा मुख्यमंत्री? एनडीएची सत्ता, महाआघाडीला धक्का – 5 गोष्टी जाणून घ्या
Bihar CM 2025 एक्झिट पोलनुसार नितीश कुमार पुन्हा मुख्यमंत्री होऊ शकतात. एनडीएला बहुमत मिळण्याची शक्यता, भाजपचे मुख्यमंत्रीपदाचे स्वप्न धोक्यात, म... 10 Novअकोला विमानतळ विस्तारासाठी 209 कोटी मंजूर; Akola Airport Expansion प्रकल्पाला गती
राज्य शासनाने अकोला विमानतळाच्या भूसंपादनासाठी ₹209 कोटी मंजूर केले. Akola Airport Expansion प्रकल्पाचे काम लवकर सुरू होईल, रोजगार व पर... 10 Novफरीदाबाद मेडिकल कॉलेजमधून 2 AK-47 आणि 350 किलो विस्फोटक जप्त, डॉक्टर आदिलसह 2ताब्यात
फरीदाबादच्या मेडिकल कॉलेजमधून २ AK-47 आणि ३५० किलो विस्फोटक जप्त; डॉक्टर आदिलसह आणखी एक डॉक्टर ताब्यात फरीदाबाद: हरियाणा राज्यातील फरीदाबाद जिल्ह्याच्या एका मेडिकल कॉलेजमधून दोन 10 NovSampre Nutritions Ltd गुंतवणूकदारांसाठी आनंदाची बातमी; एकावर 1 बोनस शेअर
शेअर मार्केट अपडेट: Sampre Nutritions Ltd एकाच शेअरवर मोफत बोनस देणार Sampre न्यूट्रिशन्स लिमिटेडच्या गुंतवणूकदारांसाठी शेअर बाजारात मोठा आनंदाचा संदेश... 10 Novसुझलॉन एनर्जीचा नफा 500% वाढला; 30 वर्षांचा विक्रम मोडला, शेअर्समध्ये झेप
सुझलॉन एनर्जीचा नफा 500% वाढला; 30 वर्षांचा विक्रम मोडला, शेअर्समध्ये झेप सुझलॉन एनर्जीने आर्थिक वर्ष 2026 (FY26) च्या दुसऱ्या तिमाहीत (जुलै-सप्टेंबर) ... 09 NovRule of 72: श्रीमंत लोक पैसे कसे कमवतात? या सोप्या सूत्राने तुम्हीही बनू शकता करोडपती
Rule of 72 :आयुष्यात पैशाची भरभराट हे प्रत्येकाचे स्वप्न असते. अनेक जण मोठ्या जोखमी घेऊन पैसे वाढवण्याचा प्रयत्न करतात, पण खरी गोष्ट अशी आहे की, श... 09 Novडोनाल्ड ट्रम्प टॅरिफ इम्पॅक्ट: अमेरिकेत हाहाकार, जगभरात आर्थिक गोंधळ, 2025 मध्ये मोठा झटका
डोनाल्ड ट्रम्पच्या टॅरिफ निर्णयाचा परिणाम अमेरिकेत गोंधळ आणि विमान वाहतुकीत विस्कळीत परिस्थिती, भारत-चीनसह अनेक देशांवर टॅरिफ, आर्थिक परिणाम जगभ... 09 NovShare Market Update: चार दिवसांत 36 हजार कोटींची कमाई – शेअर बाजारात तेजी-घसरणीचा रंगीत खेळ
भारतीय Share Market मध्ये 3 नोव्हेंबर ते 7 नोव्हेंबर 2025 या कालावधीत तेजी-घसरणीचा वेगवान ट्रेंड पाहायला मिळाला. या चार दिवसांच्या काळात सेन्सेक्स... 09 Nov5 धक्कादायक कारणे ज्यामुळे भारतातही Vitamin D Deficiency होते – जाणून घ्या खरा धोका!
भारतात भरपूर सूर्यप्रकाश असूनही Vitamin D Deficiency ने अनेक लोकांना प्रभावित केले आहे. थकवा, हाडांमध्ये समस्या, रोगप्रतिकारक शक्ती कमी हो... 09 Novकल्याण पूर्व राजकारणात ट्विस्ट! महेश गायकवाडचा यू-टर्न आणि संपर्कप्रमुखपदाची ऑफर
भाजपमध्ये प्रवेश थांबला, महेश गायकवाड शिंदे गटात पुन्हा घरवापसी कल्याण-पूर्वच्या राजकारणात ऐनवेळी मोठा ट्विस्ट आला आहे. भाजपमध्ये प्रवेश करण्यासाठी तया...परंतु उत्पादन व प्रक्रिया इतकी नाही जी जागतिक बाजारपेठेचा भाग व्हावी. उदाहरणार्थ, भारताची उत्पादन क्षमता मोठ्या प्रमाणात चीनसारख्या देशांच्या तुलनेत कमी आहे.
चीन जगातल्या रेअर अर्थ साखळीचा मोठा नियंत्रक आहे — खाणीपासून प्रक्रिया पर्यंत.
चीनने अलीकडेच रेअर अर्थ व् रेअर अर्थ मॅग्नेट्सच्या निर्यातीवर निर्बंध घातले आहेत ज्यामुळे भारतातील EV (इलेक्ट्रिक वाहन) उद्योग व तंत्रज्ञान आधारित उद्योगांना धक्का बसला आहे.
( rare earth minerals ) का असूनही भारतावर चीनची अवलंबित्व?
खाली काही प्रमुख कारणें आहेत की ज्यामुळे भारतासवध “खाणकाम + प्रक्रिया + तंत्रज्ञान” या साखळीमध्ये योग्य रित्या पुढे जाऊ शकले नाही आहे.
1. प्रक्रिया व अविकसित तंत्रज्ञानाची कमतरता
भारताकडे जास्त प्रमाणात रेअर अर्थ साठा असला तरी, त्यांची प्रक्रीया (processing/refining) आणि मॅग्नेट किंवा उच्च मूल्य निर्माण करणारी उत्पादनं (value‑added manufacturing) ही फार कमी आहे. उदाहरणार्थ, ‘नीओडायमियम‑प्रसोडायमियम’ वगैरे मॅग्नेटसाठी चीनचा वर्चस्व आहे.
2. पर्यावरणीय व नियामक अडचणी
रेअर अर्थची खाणकाम व प्रक्रिया पर्यावरणीयदृष्ट्या गुंतागुंतीची आहे — मोठ्या प्रमाणात पाणी, रसायने, व हे सर्व नियंत्रित केले पाहिजे. चीनने या क्षेत्रात लाँग टर्म गुंतवणूक व तंत्रज्ञान विकसित केले आहे, त्यामुळे बचत किंमतीत पुढे राहिला आहे.
3. पूर्वीची लाक्षणिक पोषण व जंगलातील घट
भारतात मागील काळात या क्षेत्राला प्राधान्य कमी मिळालं आहे — म्हणजेच खाणकाम व प्रक्रिया यंत्रणा, गुंतवणूक व धोरणं इतकी विकसित नसली आहेत. त्यामुळे साठा आहे असे असले तरी तो वापरात येण्यास वेळ लागत आहे.
4. चीनचा जागतिक आधिपत्य व भूमितीय नियंत्रण
चीनने खाणी, प्रक्रिया प्रतिष्ठान व निर्यात‑नियंत्रणेचा कृषिग्रह जमविला आहे. त्यामुळे इतर देशांना स्वावलंबी होणे कठीण झाले आहे.
5. अवघड साखळी: खाणीपासून ते अंतिम उत्पादनापर्यंत
फक्त खाणकाम पुरेसे नाही — त्यानंतर प्रक्रिया, मेटल्स, मॅग्नेट्स व त्यातून तयार होणारे उच्च‑तंत्रज्ञान उत्पादन हे साऱ्या साखळीत गुंतवणूक व तंत्रज्ञान लागते. भारतास त्या सर्व स्तरांची तयारी अजून पूर्ण नाही.
सध्याची धोरण व पुढील वाटचाल
– सरकारी पाऊले
भारत सरकारने एका योजनेंतर्गत ₹5,000 करोड़ (≈ ₹50 अभियान) पर्यंतची योजना तयार केली आहे तेणेकरून देशांतर्गत रेअर अर्थ व मॅग्नेट्सची निर्मिती वाढवता येईल.
विविध कंपन्यांसह सहयोग वाढविण्याचा प्रयत्न आहे – उदाहरणार्थ, उद्योग समूह व विनिर्माण क्षेत्रातील कंपन्यांसोबत.
खाणींच्या महत्त्वाची भूमिका ओळखून Indian Rare Earths Limited (IREL) सारख्या कंपनींच्या क्षमतेचा विकास करण्यासाठी प्रयत्न सुरू आहेत.
– उद्योगातील बदल
खूप उद्योग, म्हणजे EV–उद्योग, मॅग्नेट आयातीवर अवलंबून आहेत. चीनने निर्यात मर्यादा लादल्याने संकट निर्माण झाले आहे.
काही स्टार्ट‑अप्स आणि कंपन्या पर्यायी तंत्रज्ञान किंवा मॅग्नेट‑मुक्त मोटर्स विकसित करण्याचा प्रयत्न करीत आहेत.
भारतासाठी संधी आणि धोके
संधी
मोठा साठा → खाणकाम व प्रक्रिया वाढवून जागतिक पुरवठा साखळीमध्ये भारताचा भाग वाढवू शकतो.
जागतिक वाढत्या इलेक्ट्रिक वाहन, पवनचक्की, इलेक्ट्रॉनिक्स व संरक्षण क्षेत्रांत रेअर अर्थची मागणी वाढ आहे.
स्वावलंबी होण्याची संधी, ज्यामुळे भारताचा औद्योगिक विकास व रोजगार निर्मिती वाढू शकते.
धोके
जर प्रक्रिया व उत्पादन वाढवू शकले नाही, तर या साठ्याचा फक्त “संभाव्यता”च राहून जाईल.
चीन व इतर देशांनी पुरवठा नियंत्रित केल्यामुळे भारताला मोठ्या प्रमाणात तातडीने पर्याय शोधावा लागेल. उदाहरणार्थ, चीनने मे २०२५ मध्ये मॅग्नेट्सची निर्यात सुमारे ५३% ने कमी केली.
पर्यावरणीय व सामाजिक जबाबदाऱ्या वाढतात — खाणकाम व प्रक्रिया करताना योग्य नियम व निगराणी गरजेची आहे.
भारताकडे गेमचेंजर ‘जादुई खनिज’ म्हणजे रेअर अर्थ मिनरल्स आहे — पण त्याचा फायदाही पूर्णपणे लाभात नाही झाला आहे. प्रमुख कारणं म्हणजे प्रक्रिया व उत्पादन क्षमता कमी असणे, तंत्रज्ञान मान कबूल नसणे, उद्योग साखळीची परिपूर्णता नसणे आणि चीनचा वर्चस्व. तथापि, सध्याच्या वैश्विक परिस्थितीत हेच भारतासाठी संधी बनू शकते — जर योग्य धोरणं, गुंतवणूक व कार्यक्रम तात्काळ अमलात आणले गेल्यास.
भारताने वेळ न गमावता पुढील टप्प्यात पुढे जावे लागेल — म्हणजे केवळ खाणकाम नव्हे, पण प्रक्रिया व उच्च मूल्य उत्पादनं वाढवावी लागतील. त्यामुळेच भारताची स्वावलंबी‑तंत्रज्ञान‑उद्योग युक्त ‘रेअर अर्थ’ भविष्यातील अर्थव्यवस्थेतील महत्त्वपूर्ण आधार ठरू शकतो.
