India Airbase Closure in Tajikistan: तजाकिस्तानमधील अयनी लष्करी विमानतळ, जो भारताचा परदेशातील एकमेव एअरबेस होता, तो बंद करावा लागला आहे. या निर्णयामुळे भारताचे सामरिक व कूटनीतिक नुकसान कसे होणार? जाणून घ्या सविस्तर विश्लेषण.
India Airbase Closure : भारताच्या लष्करी रणनीतीला मोठा धक्का
भारताचा तजाकिस्तानमधील अयनी एअरबेस (Ayni Airbase) हा गेल्या दोन दशकांपासून सामरिक दृष्ट्या सर्वात महत्त्वाचा लष्करी ठाण म्हणून ओळखला जात होता. दिल्लीपासून अवघ्या 900 किलोमीटर अंतरावर असलेल्या या विमानतळावरून भारत पाकिस्तान, अफगाणिस्तान, चीन आणि रशियावर लक्ष ठेवू शकत होता. मात्र, आता हा India Airbase Closure झाल्याने भारतीय लष्करासाठी आणि परराष्ट्र धोरणासाठी ही मोठी धक्का मानली जात आहे.
तजाकिस्तानमधील भारताचा एकमेव परदेशी एअरबेस
तजाकिस्तानच्या राजधानी दुशांबेपासून फक्त 10 किलोमीटर अंतरावर असलेला अयनी लष्करी विमानतळ भारताच्या नियंत्रणाखाली 2002 पासून होता.हा एअरबेस भारताने तजाकिस्तानकडून भाडेतत्त्वावर घेतला होता आणि भारतीय वायुदल येथे कायमस्वरूपी उपस्थित होते. येथे भारताने केलेल्या गुंतवणुकीत रनवे दुरुस्ती, लष्करी तळ बांधकाम आणि हेलिकॉप्टर तुकडी यांचा समावेश होता.
Related News
India Military Exercise 2025: पाकिस्तान हादरला, चीनचे टेन्शन वाढले, भारताचा ‘पूर्वी प्रचंड प्रहार’ मास्टर शॉट
भारताची मध्य आशियातून माघार; Russia -चीनचा प्लॅन यशस्वी? भारताने 2002 पासून या एअरबेसचे आधुनिकीकरण
President Droupadi Murmu: राफेल उड्डाणातील 5 ऐतिहासिक क्षण, भारताचा अभिमान वाढवणारी राष्ट्रपती!
India Airbase Closure मागील कारणे काय?
माध्यमांच्या अहवालानुसार, भाडेकरार संपल्यानंतर तजाकिस्तानने तो नवीन करण्यास नकार दिला आहे.
तजाकिस्तान सरकारवर कोणाचा दबाव आहे, यावर सध्या राजकीय चर्चा सुरू आहे. काही सूत्रांच्या मते, चीन आणि रशियाचा प्रभाव तजाकिस्तानच्या निर्णयावर पडला असावा. कारण दोन्ही देश या प्रदेशात भारताच्या लष्करी उपस्थितीबाबत अस्वस्थ होते.
India Airbase Closure मुळे होणारे सामरिक नुकसान
अयनी एअरबेस हे भारतासाठी फक्त लष्करी तळ नव्हते, तर मध्य आशियात भारताचा डोळा आणि कान होते.
या ठिकाणावरून भारताला —
अफगाणिस्तान आणि पाकिस्तानच्या सीमावर्ती हालचालींवर लक्ष ठेवता येत होतं
चीनच्या पश्चिम भागातील लष्करी हालचालींची माहिती मिळत होती
तसेच मध्य आशियातील दहशतवादी गटांवर नजर ठेवता येत होती
आता या तळाच्या बंदीमुळे भारताचा या भागातील इंटेलिजन्स आणि स्ट्रॅटेजिक नेटवर्क कमकुवत होण्याची शक्यता आहे.
राजकीय प्रतिक्रिया आणि India Airbase Closure वर आरोप
काँग्रेस प्रवक्ता जयराम रमेश यांनी मोदी सरकारवर निशाणा साधत म्हटले की,“२० वर्षांपूर्वी भारताने तयार केलेला महत्त्वाचा सामरिक बालेकिल्ला आज आपल्याकडून निसटला. परराष्ट्र धोरणातील अपयशाचे हे जिवंत उदाहरण आहे.”
तर केंद्र सरकारने या निर्णयाला “तजाकिस्तानचा सार्वभौम निर्णय” म्हटले आहे. मात्र काँग्रेससह काही परराष्ट्र तज्ज्ञांचा दावा आहे की भारताने या कराराचे नूतनीकरण करण्यासाठी पुरेशी राजनैतिक तयारी केली नाही.
भारताची गुंतवणूक आणि तजाकिस्तानचे महत्त्व
अयनी विमानतळ भारतासाठी केवळ एक सामरिक ठिकाण नव्हते, तर सांस्कृतिक आणि ऐतिहासिक दुवा देखील होता.येथे भगवान बुद्धांच्या निर्वाण अवस्थेतील 1500 वर्षे जुनी मूर्ती, तसेच भारतीय साहाय्याने उभारलेले संग्रहालय आहे.2002 ते 2022 दरम्यान भारताने या एअरबेसच्या विकासावर 100 दशलक्ष डॉलर्सहून अधिक खर्च केल्याचे सांगितले जाते.
India Airbase Closure आणि भू-राजकारणाचा परिणाम
तजाकिस्तान हा देश मध्य आशियाच्या हृदयात आहे — त्याच्या सीमेवर चीन, अफगाणिस्तान, उझबेकिस्तान आणि किर्गिस्तान आहेत.
या भागात रशियाचे लष्करी वर्चस्व आहे, तर चीनने Belt and Road Initiative (BRI) अंतर्गत मोठी गुंतवणूक केली आहे.
या पार्श्वभूमीवर भारताचा प्रभाव टिकवून ठेवणे तजाकिस्तानसाठी कठीण झाले होते.
India Airbase Closure मुळे —
भारताचा मध्य आशियातील प्रभाव कमी होऊ शकतो
चीन आणि पाकिस्तानचा दबदबा वाढू शकतो
अफगाणिस्तानातील परिस्थितीवर भारताचे नियंत्रण कमी होऊ शकते
लष्करी तज्ञांचे मत
लष्करी विश्लेषक ब्रिगेडियर (नि.) अरविंद जोशी यांच्या मते,“अयनी एअरबेस हा भारतासाठी रणनीतिक दृष्टीने ‘फॉरवर्ड पोस्ट’ होता. या बंदीमुळे भारताने मध्य आशियातील महत्त्वाचा निरीक्षण बिंदू गमावला आहे. भविष्यात या प्रदेशात चीनचा दबाव वाढू शकतो.”
पुढे काय?
भारतीय परराष्ट्र मंत्रालयाने सांगितले आहे की भारत तजाकिस्तानशी नवीन सामरिक सहकार्य करार करण्याचा विचार करीत आहे.
यासोबतच भारत उझबेकिस्तान आणि कझाकिस्तान यांसारख्या शेजारी राष्ट्रांशी संबंध अधिक मजबूत करण्यावर भर देणार आहे.
India Airbase Closure ही फक्त एक लष्करी घटना नाही
हा फक्त एका विमानतळाचा करार संपला एवढाच मुद्दा नाही, तर ही घटना भारताच्या भू-राजकीय स्थितीचा संकेत आहे.20 वर्षांपासून भारताने राखलेला सामरिक बालेकिल्ला आता हातातून निसटला आहे.आता भारताला नवीन कूटनीतिक रणनीती आखावी लागेल — विशेषतः चीन आणि पाकिस्तानच्या वाढत्या प्रभावाला तोंड देण्यासाठी.
तजाकिस्तानमधील India Airbase Closure हा फक्त एका कराराचा शेवट नाही, तर भारताच्या भू-राजकीय शक्तीच्या समीकरणात झालेला एक मोठा बदल आहे. गेल्या २० वर्षांपासून अयनी एअरबेस हे भारतासाठी मध्य आशियात एक रणनीतिक बालेकिल्ला होते. या ठिकाणावरून भारताला पाकिस्तान, अफगाणिस्तान आणि चीनवरील हालचालींवर बारकाईने लक्ष ठेवता येत होते. त्यामुळे हा तळ भारताच्या सुरक्षा आणि परराष्ट्र धोरणाचा महत्त्वाचा आधारस्तंभ होता.
मात्र, आता या विमानतळाच्या बंदीमुळे भारताचा मध्य आशियातील प्रभाव काही प्रमाणात कमी होण्याची शक्यता निर्माण झाली आहे. या निर्णयामागे चीन आणि रशियाचा दबाव असल्याची चर्चा असून, हे भारतासाठी एक राजनैतिक आव्हान आहे. पुढील काळात भारताला आपले सामरिक हितसंबंध सुरक्षित ठेवण्यासाठी नवीन भागीदारी, करार आणि धोरणात्मक उपक्रम आखावे लागतील. त्यामुळे India Airbase Closure ही फक्त लष्करी घटना नसून, भारताच्या परराष्ट्र धोरणासाठी आत्मपरीक्षणाचा क्षण ठरला आहे.
