गुजरातने कोकणचा हापूस पळवला? ‘वलसाड हापूस’साठी मोठी हालचाल; कोकणातील आंबा बागायतदारांची वाढती चिंता
Kokan Hapus Vs Valsad Hapus : GI Tag वादात महाराष्ट्र–गुजरात आमनेसामने
जगभरात आपल्या सुगंधाने आणि अप्रतिम चवीने वेड लावणारा कोकणचा हापूस आंबा एका नव्या वादाच्या केंद्रस्थानी आला आहे. महाराष्ट्रातील कोकण प्रदेशाला मिळालेलं ‘कोकण हापूस’चं भौगोलिक मानांकन (GI Tag) हे हापूस उत्पादक शेतकऱ्यांसाठी आर्थिक सुरक्षेचं मोठं कवच आहे. पण आता, गुजरातने त्याच हापूस प्रकारावर दावा ठोकत ‘वलसाड हापूस’ नावाने GI Tag मिळवण्यासाठी अर्ज दाखल केल्याने कोकणातील बागायतदारांमध्ये मोठी खळबळ उडाली आहे.
ही बाब केवळ कृषी उत्पादनाची नसून परंपरा, भूगोल आणि बाजारपेठेतील वर्चस्वाचा प्रश्न बनली आहे.
गुजरातचा मोठा दावा : “वलसाड हापूस हा स्वतंत्र प्रकार”
गांधीनगर कृषी विभाग आणि नवसारी कृषी विद्यापीठाने 2023 साली ‘वलसाड हापूस’ नावाने GI Tag चा अर्ज सादर केला आहे. या अर्जावर 30 ऑक्टोबर 2024 रोजी पहिली सुनावणी पूर्ण झाली. गुजरातचा दावा असा आहे की
Related News
गुजरात येथील राजकोट विमानतळाचे छत कोसळले! तीन दिवसात तिसरी घटना
कांद्यानं केला वांदा! केंद्रीय मंत्र्यांना धास्ती, भुजबळांकडे धाव
इकडचे मोठे उद्योग,रोजगार गुजरातला पळवून नेले त्यावेळी महाराष्ट्राची आठवण झाली नाही का? : नाना पटोले
वलसाड परिसरात उगवणारा आंबा सुगंध, आकार व रंगानुसार स्वतंत्र ओळख ठेवतो
ऐतिहासिकदृष्ट्या या भागातही हापूस लागवड होते
कोकण आणि वलसाडची हवामानशास्त्रीय परिस्थिती सारखी असून गुणवत्तेत साम्य आहे
म्हणूनच वलसाड हापूस हा “प्रादेशिक वैशिष्ट्यांनी वेगळा प्रकार” असल्याचा गुजरातचा ठाम दावा आहे.
कोकणाचा संताप : “हापूस म्हणजे कोकण! दुसरे नाव मान्य नाही”
कोकणातील आंबा उत्पादकांनी या दाव्यावर कडाडून आक्षेप घेतला आहे. कोकण आंबा उत्पादक व विक्रेते संघटना आणि अध्यक्ष डॉ. विवेक भिडे यांनी गुजरातच्या या हालचालीला “कोकणच्या ओळखीवर डाका” असे संबोधले आहे.
डॉ. भिडे यांचे मुद्दे
हापूसचे मूळ कोकणच; जगभरातील ब्रँड व्हॅल्यू कोकणच्या नावाने तयार झाली
GI Tag मिळणे म्हणजे फक्त नाव नव्हे, तर शेतकऱ्यांच्या बाजारपेठेतील किंमत संरक्षण
इतर राज्यांतून येणाऱ्या आंब्याला हापूस म्हणून डंप केल्याने आधीच बाजारात भेसळ वाढली आहे
QR कोड प्रणाली असूनही बाहेरील आंबा कोकण हापूस म्हणून विकला जातो
जर वलसाडला GI Tag मिळाला तर कोकण हापूसची किंमत व विश्वासार्हता दोन्हीला मोठा धक्का बसेल
त्यांनी स्पष्ट केले “हापूस हा शब्दच कोकणाशी जोडलेला आहे. वलसाड किंवा इतर कुठेही अस्सल हापूस तयार होत नाही. हा प्रकार मान्य केल्यास कोकणातील हजारो शेतकऱ्यांचे भविष्य धोक्यात येईल.”
GI Tag म्हणजे काय आणि का महत्त्वाचं?
GI Tag (Geographical Indication) म्हणजे एखाद्या उत्पादनाचा प्रादेशिक ओळखीचा शिक्का. कोकण हापूससाठी GI Tag मिळाल्याने
कोकणात तयार होणारा हापूसच ‘कोकण हापूस’ म्हणून विकला जाऊ शकतो
बाजारात भेसळ रोखता येते
आंतरराष्ट्रीय किंमत व निर्यातीत प्रचंड फायदा मिळतो
शेतकऱ्यांना अधिक दर आणि स्थिर बाजारपेठ उपलब्ध होते
2018 साली कोकणचा हापूस GI Tag मिळाल्यापासून
हापूसची आंतरराष्ट्रीय मागणी वाढली
निर्यातीचा वेग वाढला
महाराष्ट्राच्या कृषी अर्थव्यवस्थेला चालना मिळाली
आता गुजरातचा दावा मंजूर झाल्यास हे सर्व उलथापालथ होऊ शकते.
कोकणामध्ये चिंतेचे वातावरण : “दर घसरतील, ब्रँड वैल्यू तुटेल”
कोकणातील रायगड, रत्नागिरी, सिंधुदुर्ग आणि ठाणे जिल्ह्यांतील हजारो बागायतदार आता चिंतेत आहेत. त्यांची भीती
बाजारपेठेत दोन GI असलेले ‘हापूस’ निर्माण होतील
ग्राहक गोंधळतील — कोणता खरा?
वलसाडचा आंबा कमी दरात विकला गेल्यास कोकणातील उत्पादनाचे दर खाली येतील
निर्यातदारही कमी दराच्या आंब्याकडे वळू शकतात
कोकणातील हापूस उद्योगाची प्रतिष्ठा ढासळू शकते
कोकणात हापूस उद्योग कोट्यवधींचा आहे. दरवर्षी सुमारे 25–35 लाख पेट्या आंबा विक्रीत जातात. हा निर्णय हजारो कुटुंबांच्या उपजीविकेवर थेट परिणाम करू शकतो.
गुजरात व कोकणातील हवामान व मातीतील फरक
तज्ञांचे म्हणणे आहे की, कोकणातील हापूसला गोडवा, सुगंध आणि रसरशीत चव मिळण्याचे महत्त्वाचे कारण म्हणजे
सखल लाल दोमट माती
समुद्राची जवळीक
आर्द्रता–उष्णता यांचे नैसर्गिक संतुलन
वलसाडमध्येही हवामान बऱ्यापैकी सारखे असले तरी सूक्ष्म गुणधर्म मात्र कोकणासारखे नाहीत. त्यामुळे ‘हापूस’ नावाचा वापर चुकीचा असल्याचे कोकणाचे मत आहे.
पूर्वीही ‘मलावी हापूस’वर वाद — कोकणानेच रोखला
यापूर्वी आफ्रिकेतील मलावी देशातून निर्यात होणाऱ्या आंब्याला ‘मलावी हापूस’ नाव देण्यात आलं होतं. त्यावरही कोकणातील संघटनांनी कडाडून विरोध केला. अखेर ती नामकरण प्रक्रिया थांबवण्यात आली.
संघटनेचा दावा “जगात ‘हापूस’ हा शब्द कोकणासाठीच आहे. इतर प्रदेशात तशी आंब्याची निर्मिती होतच नाही.”
काय होणार पुढे? GI Registry ची भूमिका अत्यंत महत्त्वाची
GI Registry या प्राधिकरणाकडे संपूर्ण सुनावणी चालू आहे. पुढील टप्पे
दोन्ही पक्षांचे पुरावे व दस्तऐवज तपासले जातील
हवामान, माती व इतिहासावर तज्ज्ञ समित्यांचे अहवाल पाहिले जातील
ग्राहकांच्या गोंधळाचा अभ्यास
GI Tag दिल्यास बाजारावर होणाऱ्या परिणामाचे मूल्यांकन
निर्णय 2025 मध्ये कुठल्याही वेळी येऊ शकतो.
कोकणाचा पुढचा पाऊल : तीव्र कायदेशीर लढा
कोकणातील बागायतदार आणि संघटना यासाठी आता एकत्रितपणे
पुरावे गोळा करत आहेत
तज्ज्ञांचे अहवाल तयार केले जात आहेत
भौगोलिकदृष्ट्या सिद्ध करण्यासाठी डेटा अंतिम केला जात आहे
केंद्र शासनाकडेही दखल मागितली जात आहे
कोकण हापूस : जगात ‘गोल्ड स्टँडर्ड’
कोकणचा हापूस म्हणजे
खास केशरीपिवळा रंग
सुगंधाने भुरळ घालणारा
गोड, मऊ करून वाहणारा गर
पातळ सालीचा
रसरशीत चव
हा एकच प्रकार जगभरात ओळखला जातो. त्याच ब्रँडची किंमत कमी होईल, हे कोकणाला कोणत्याही परिस्थितीत मान्य नाही.
शेवटचा प्रश्न : “हापूस कोणाचा?”
कायद्याने आणि कृषीशास्त्रीय दृष्टिकोनातून हापूस हा महाराष्ट्राच्या कोकण प्रदेशाचा आहे, असे तज्ज्ञांचे मत. आता GI Registry ने कसोटी कसली, तर शेतकऱ्यांचे भविष्य ठरेल.
read also:https://ajinkyabharat.com/indigos-mahasankat-punyaat-42/
