First City in the World Uruk बद्दल जाणून घ्या सविस्तर माहिती – जगातील पहिले शहर कसे उदयास आले, लेखनाची सुरुवात, भव्य वास्तुकला, मंदिरे आणि शहरी संस्कृतीचा शक्तिशाली इतिहास या विशेष मराठी वृत्तात.
First City in the World: जगातील पहिलं शहर उरुक – मानव संस्कृतीचा शक्तिशाली प्रारंभ
First City in the World – उरुक हे मानवी इतिहासातील एक अत्यंत क्रांतिकारी आणि शक्तिशाली वळण मानले जाते. आज जागतिक संस्कृतीने जे शहरी स्वरूप धारण केले आहे, त्याचे मूळ सुमारे ४५०० वर्षे इ.स.पूर्व सुरू झालेल्या या प्राचीन शहराशी जोडलेले आहे. दक्षिण इराकमधील मेसोपोटेमिया प्रदेशात उदयास आलेले उरुक हे केवळ एक वस्ती नव्हते, तर हजारो लोकांची गर्दी, प्रशासकीय व्यवस्था, धार्मिक केंद्रे आणि जगातील पहिल्या लेखन पद्धतीसह परिपूर्ण महानगर होते.
इतिहास तज्ञ, पुरातत्त्व संशोधक आणि जागतिक संग्रहालये एकमुखाने मान्य करतात की First City in the World म्हणजे उरुक. जेरिको किंवा चातालहोयुकसारख्या जुन्या वस्त्या अस्तित्वात असल्या, तरी त्यांना आधुनिक शहराच्या व्याख्येत बसवता येत नाही. कारण त्याठिकाणी प्रशासकीय रचना, लेखन, शहरी नियोजन आणि सामाजिक उतरंड नव्हती.
First City in the World म्हणजे नेमकं काय?
First City in the World ही संकल्पना म्हणजे –
जिथे
मोठ्या प्रमाणात लोकसंख्या होती
नियोजित घरे व रस्ते होते
व्यापार व प्रशासनासाठी स्वतंत्र यंत्रणा होती
करसंकलन, कायदे आणि धार्मिक संस्था कार्यरत होत्या
लेखन प्रणाली विकसित झाली होती
या सर्व बाबींचा पहिल्यांदा संगम उरुक येथे पाहायला मिळतो. त्यामुळे इतिहासकार उरुकला “Human Civilization’s First True City” म्हणतात.
First City in the World – उरुकची उदयकथा
सुमारे ४५०० इ.स.पू. मेसोपोटेमियामध्ये लोकांनी शेतीची शास्त्रीय पद्धत अवलंबली. युफ्रेटीस नदीने दिलेल्या सुपीक जमिनीमुळे अन्नधान्य मुबलक झाले. लोकसंख्या वाढू लागली आणि लहान वस्त्यांचे रूपांतर मोठ्या नागरी केंद्रात झाले. याच प्रक्रियेतून First City in the World उरुक जन्माला आले.
ई.स.पू. ४००० पर्यंत उरुक एक विशाल महानगर झाले होते. अंदाजे ४०–५० हजार लोक तेथे राहत असत – त्या काळाच्या तुलनेत ही लोकसंख्या विलक्षण मोठी मानली जाते.
First City in the World आणि पहिली लेखन प्रणाली
उरुकचे सर्वात मोठे वैशिष्ट्य म्हणजे जगातील पहिली लेखन पद्धती – क्युनिफॉर्म (Cuneiform).
का विकसित झाले लेखन?
उरुकमध्ये –
व्यापार मोठ्या प्रमाणावर सुरू झाला
धान्य, पशुधन आणि करसंकलनाचे रेकॉर्ड ठेवणे आवश्यक झाले
प्रशासन प्रभावी ठेवण्यासाठी दस्तावेजीकरण हवे होते
यातून मातीच्या पट्टिकांवर चिन्हात्मक लेखन सुरू झाले आणि पुढे विकसित झाले क्युनिफॉर्ममध्ये. हेच लेखन पुढे इतिहास, धर्मकथा, कायदे व साहित्य जतन करण्याचे माध्यम ठरले.
First City in the Worldची भव्य वास्तुकला
First City in the World – उरुक आपल्या भव्य वास्तुकलेसाठीही प्रसिद्ध होते. येथे प्रमुख आकर्षण होते –
झिगुरात (Ziggurat)
उंच टेरेसवर उभारलेले मंदिर टॉवर
धार्मिक समारंभांचे केंद्र
देवतांची पूजा आणि राजेशाही विधींसाठी वापरले जाणारे स्थळ
हे झिगुरात मातीच्या विटांनी बांधले जायचे आणि अनेक स्तर असलेले असत. दूरवरून दिसणारी ही मंदिरे उरुकच्या वैभवाचे प्रतीक होती.
First City in the World आणि सामाजिक रचना
उरुकमध्ये पहिल्यांदाच मानवसमाजाची स्तरित रचना स्पष्ट दिसून येते.
राजा व उच्च अधिकारी
पुजारी वर्ग
व्यापारी
कारागीर
शेतकरी
मजूर वर्ग
ही सामाजिक उतरंड आधुनिक शहर व्यवस्थेचा पाया ठरली.
First City in the Worldचा आर्थिक प्रभाव
उरुक हे केवळ धार्मिकच नाही तर व्यापाराचे जागतिक केंद्र होते.
धान्य
लोकरीचे कापड
तांबे
दगडी उपकरणे
ही उत्पादने आसपासच्या व दूरच्या प्रदेशांत पाठवली जात. याशिवाय वस्तूंची देवाणघेवाण (Barter System) मोठ्या प्रमाणावर होत असे.
First City in the World vs इतर प्राचीन वसाहती
जेरिको (Jericho)
अस्तित्व: सुमारे ९००० इ.स.पू.
फक्त संरक्षक भिंती आणि घरांची वस्ती
प्रशासन वा लेखन नाही
चातालहोयुक (Çatalhöyük)
अस्तित्व: ७५००–५७०० इ.स.पू.
नियोजित गावे
धार्मिक चित्रकला होती पण प्रशासकीय शहर नव्हते
म्हणून इतिहासकार सांगतात –
पहिल्या “खऱ्या अर्थाने शहर”चा मान फक्त उरुकलाच मिळतो, म्हणूनच ते ओळखले जाते First City in the World म्हणून.
First City in the World – इरिदूचा वाद
काही संशोधक इरिदू (५४०० इ.स.पू.) हे सर्वात जुने शहर म्हणतात, परंतु –
ते प्रामुख्याने धार्मिक केंद्र होते
मोठी लोकसंख्या नव्हती
प्रशासकीय रचना व व्यापारी केंद्राचा अभाव होता
त्यामुळे इतिहासज्ञ उरुकलाच First City in the World मानतात.
First City in the World आणि आधुनिक जीवनावर प्रभाव
आजच्या शहरांचे पाया उरुकनेच घातला:
नगरपालिका व्यवस्थेचा आरंभ
व्यापार आणि करप्रणाली
लिखित कायदे
धार्मिक-सांस्कृतिक समारंभ
सामाजिक स्तर व्यवस्था
आज जगातील प्रत्येक महानगर त्या संकल्पनेचा विकसित अवतार आहे, ज्याचा जन्म First City in the World – उरुक येथे झाला.
10 Amazing Facts: First City in the World – उरुक
उरुकची लोकसंख्या ५०,००० पेक्षा जास्त होती.
येथेच क्युनिफॉर्म लेखनाचा शोध लागला.
झिगुरात मंदिरे आजच्या पिरॅमिडप्रमाणे भव्य होती.
पहिली संगठित प्रशासकीय यंत्रणा उरुकमध्येच निर्माण झाली.
करसंकलन पद्धती पहिल्यांदा सुरू झाली.
व्यापार रेकॉर्ड लिहून ठेवण्याची प्रणाली होती.
सामाजिक स्तर व्यवस्थेचा उगम येथे झाला.
धार्मिक व प्रशासन वेगवेगळे संस्थात्मक झाले.
कला व शिल्पकलेला शास्त्रीय स्वरूप मिळाले.
संपूर्ण शहरी संस्कृतीची मुहूर्तमेढ उरुकने रोवली.
First City in the World
First City in the World म्हणून ओळखले जाणारे उरुक हे मानव संस्कृतीच्या इतिहासातील सर्वात शक्तिशाली आणि सकारात्मक वळण होते. लेखन, व्यापार, वास्तुकला आणि प्रशासकीय शिस्त यांचे पहिले एकत्रिकरण याच शहरात घडले.उरुकशिवाय आजचे न्यूयॉर्क, लंडन, टोकियो किंवा मुंबई अस्तित्वाची कल्पनाही करता येत नाही – कारण शहररचनेचा पहिला पाया उरुकनेच घातला.
