पालकत्वाचा गोड-तिखट अनुभव
“Baby Care मध्ये रात्री बाळ रडल्यावर आई का जागी होते आणि वडील झोपून राहतात, यामागील वैज्ञानिक आणि हार्मोनल कारणं जाणून घ्या.”
बाळाचा जन्म हा प्रत्येक जोडप्याच्या आयुष्यातील सर्वात आनंदाचा क्षण असतो. पण या आनंदासोबतच जबाबदारीचे ओझेही येते. Baby Care ही केवळ आईची जबाबदारी नसून वडिलांचाही तितकाच सहभाग आवश्यक असतो. रात्री बाळ रडते, जाग येते, दूध पाजावे लागते, पाठीवर थोपटावे लागते — या सर्व प्रक्रियेत बहुतेक वेळा आईच सक्रिय दिसते. वडील मात्र गाढ झोपलेले असतात. या गोष्टीमुळे अनेक मातांना प्रश्न पडतो — “माझं बाळ रडलं तरी नवरा का उठत नाही?”
डॉक्टरांचे निरीक्षण – वैज्ञानिक कारणं पुढे आली
या प्रश्नाचं उत्तर आता वैद्यकीय दृष्टिकोनातून समोर आलं आहे. प्रसिद्ध बालरोगतज्ज्ञ डॉ. रोहित भारद्वाज यांनी त्यांच्या इन्स्टाग्राम अकाउंटवर एक व्हिडीओ शेअर करत या विषयावर प्रकाश टाकला आहे. त्यांच्या म्हणण्यानुसार, बाळ रडल्यावर आई व वडिलांच्या मेंदूतील संप्रेरकांची क्रिया वेगळी असते. हेच कारण आहे की Baby Care मध्ये दोघांची जागृतीची पातळी वेगळी असते.
Related News
A New Chapter in Katrina and Vicky’s Life : 1गोंडस मुलगा जन्माला, चाहत्यांचा आनंद गगनात मावेनासा!
A, B, C नाही! मुलांना लिहायला शिकवण्याची वैज्ञानिक पद्धत
14 वर्षांच्या नात्यात तडा, पोटगीवर माही विजची स्पष्ट प्रतिक्रिया
Flu Vaccine for Children | Winter Health Tips: हिवाळ्यातील फ्लू लस मुलांसाठी – 7 प्रभावी उपाय आणि संसर्गांपासून बचावाचे मार्ग
8 वर्षांनंतर Disha वकानीचा भावनिक खुलासा !
वडील झोपून राहतात, आई का जागी होते? विज्ञान सांगते खरी गोष्ट
वडिलांमधील Vasopressin चे कार्य
डॉ. भारद्वाज यांच्या मते, पुरुषांच्या शरीरात vasopressin नावाचे संप्रेरक जास्त प्रमाणात सक्रिय असते. हे संप्रेरक शरीराला “रक्षणात्मक स्थिती” (Defensive Mode) मध्ये ठेवते. त्यामुळे बाळ रडले तरी मेंदूला ती घटना धोकादायक वाटत नाही. उलट, बाहेर काही आवाज आला — दरवाजा वाजला, खिडकीत काही हलले — तर हे संप्रेरक सक्रिय होऊन वडील ताबडतोब जागे होतात. म्हणजेच त्यांचा “डिफेन्स मोड” चालू होतो.
याच कारणामुळे Baby Care च्या रात्रीच्या जबाबदाऱ्या आईवर जास्त पडतात. हे कोणतंही आळसाचं लक्षण नसून, जैविक (Biological) प्रक्रिया आहे.
आईतील Oxytocin मुळे संवेदनशीलता वाढते
आईच्या शरीरात oxytocin हे संप्रेरक अत्यंत महत्त्वाची भूमिका बजावते. याला “Love Hormone” म्हणतात. हे संप्रेरक बाळाशी भावनिक नातं घट्ट करतं आणि संवेदनशीलतेचा स्तर वाढवतो. बाळ रडल्याचा किंचित आवाज जरी आला तरी आईचा मेंदू त्वरित सजग होतो. ती उठून बाळाला मांडीवर घेते, दूध पाजते, किंवा थोपटते.
म्हणूनच रात्रीच्या Baby Care मध्ये आईचा सहभाग नैसर्गिकरित्या जास्त असतो.
झोपेचं विज्ञान आणि पालकत्वाचं वास्तव
संशोधनानुसार, नवजात बाळं पहिल्या ६ महिन्यांत रात्री सरासरी ३ ते ५ वेळा जागी होतात. अशा वेळी बाळाची झोप आणि पालकांची झोप या दोन्हीवर परिणाम होतो.
आईची झोप तुटक आणि हलकी असते, कारण मेंदू नेहमी बाळाच्या हालचालींवर लक्ष ठेवतो.
वडिलांची झोप खोल (deep sleep) अवस्थेत असते, त्यामुळे लहान आवाज त्यांना उठवत नाही.
तज्ज्ञ सांगतात की ही प्रक्रिया Evolutionary Biology शी जोडलेली आहे — म्हणजे लाखो वर्षांपासून स्त्रियांची भूमिका बालसंगोपनाशी अधिक निगडित राहिली आहे. त्यामुळे त्यांच्या मेंदूची सवय बाळाच्या संकेतांवर त्वरित प्रतिसाद देण्याची झाली आहे.
वैज्ञानिक दृष्टिकोनातून “Baby Care” ची जबाबदारी
Hormonal Balance चे महत्त्व
प्रत्येक पालकात वेगवेगळ्या संप्रेरकांचा प्रभाव दिसतो.
| संप्रेरकाचे नाव | कार्य | परिणाम |
|---|---|---|
| Oxytocin | प्रेम, काळजी, बंध | आईला बाळाकडे आकर्षित करते |
| Vasopressin | संरक्षण, जागरूकता | वडिलांना बाह्य आवाजांवर सजग ठेवते |
| Prolactin | दूध निर्मिती | आईला मातृत्वाची भावना देते |
| Cortisol | तणाव प्रतिक्रिया | झोप आणि थकवा यावर परिणाम |
या सर्व संप्रेरकांचा योग्य समतोल राखला गेला तर Baby Care अधिक सुलभ आणि आनंददायी ठरते.
दोघांचाही सहभाग – सर्वोत्तम बालसंवर्धनाचा मंत्र
डॉ. भारद्वाज यांनी स्पष्ट केलं की बाळाची काळजी घेणं ही केवळ आईची जबाबदारी नाही. वडिलांनीही सक्रीय सहभाग घेतल्यास आईवरील ताण कमी होतो आणि बाळालाही दोन्ही पालकांच्या जवळीकतेचा फायदा होतो.
काही सोप्या टिप्स:
रात्रीची जबाबदारी वाटून घ्या – बाळ दूध पिल्यानंतर पाठीवर थोपटण्याचं काम वडिलांनी घ्यावं.
दिवसा मदत करा – कपडे बदलणे, डायपर लावणे, अंघोळ घालणे यामध्ये सहभाग घ्या.
आईच्या झोपेची काळजी घ्या – तिच्या विश्रांतीसाठी वेळ ठेवा.
भावनिक आधार द्या – प्रसूतीनंतर आईला होणाऱ्या तणावात वडिलांचा आधार अत्यंत आवश्यक आहे.
या पद्धतीने Baby Care मध्ये दोघांचाही सहभाग संतुलित राहतो.
Baby Care मध्ये मानसिक आरोग्याचं स्थान
नव्या पालकांसाठी झोपेचा अभाव, तणाव, आणि थकवा ही सामान्य लक्षणं आहेत. पण ही दुर्लक्ष करण्यासारखी बाब नाही. विशेषतः नवमातेसाठी postpartum depression चा धोका वाढतो. त्यामुळे वडिलांनी तिच्या मानसिक स्थितीकडे लक्ष दिलं पाहिजे.
Baby Care ही फक्त शारीरिकच नव्हे तर मानसिक जबाबदारीदेखील आहे.
आईच्या भावनांना समजून घेणे
तिच्यासोबत संवाद ठेवणे
थकवा जाणवला तर विश्रांतीचा वेळ देणे
या गोष्टी कुटुंबातील समतोल राखतात.
समाजातील दृष्टिकोनात बदल आवश्यक
भारतीय समाजात अजूनही “बाळाचं संगोपन म्हणजे आईचं काम” अशी धारणा पक्की आहे. पण आधुनिक काळात या विचारात बदल करणे अत्यावश्यक आहे. शिक्षण, करिअर, आणि सामाजिक जबाबदाऱ्या सांभाळताना दोघांचाही सहभाग अपरिहार्य आहे.
Baby Care मध्ये वडिलांची भूमिका फक्त सहाय्यक नव्हे, तर सक्रिय भागीदाराची असली पाहिजे. त्यामुळे आईवरील मानसिक भार कमी होतो आणि बाळाचं विकासमानही चांगलं राहातं.
बाळाची काळजी म्हणजे दोघांचं प्रेम
डॉ. रोहित भारद्वाज यांच्या स्पष्टीकरणानुसार, बाळ रडल्यावर आई आणि वडील यांच्या प्रतिसादातील फरक हा जैविक आहे. पण त्याच वेळी, Baby Care ही जबाबदारी दोघांनी एकत्र पेलली पाहिजे.आईच्या प्रेमात कोमलता आहे, तर वडिलांच्या सहभागात सुरक्षिततेची भावना आहे — दोन्ही घटक एकत्र आल्यावरच बाळ निरोगी, आनंदी आणि भावनिकदृष्ट्या बळकट वाढतं.
शेवटचा विचार
पालकत्व म्हणजे स्पर्धा नाही, ती सहकार्याची प्रक्रिया आहे. बाळाचं प्रत्येक हास्य, प्रत्येक रडणं, प्रत्येक झोप — ही दोघांनी अनुभवायची प्रवासकथा आहे. त्यामुळे जेव्हा पुढच्या वेळी रात्री बाळ रडेल, तेव्हा लक्षात ठेवा —Baby Care ही एकत्र अनुभवण्यासारखी सुंदर जबाबदारी आहे.
read also : https://ajinkyabharat.com/5-nutritious-laddus-that-wont-make-you-tired-in-winter/
