अग्निशमन विमानांवर रसायनांचा घातक परिणाम: नवीन रिटार्डंटमुळे MD-87 आणि BAe 146 विमानांमध्ये भीषण गंज; अमेरिकेतील चौकशीत धक्कादायक खुलासा
अग्निशमन कामासाठी वापरण्यात येणाऱ्या विमानांमध्ये वापरल्या जाणाऱ्या नवीन रसायनांमुळे मोठा धोका निर्माण झाल्याचे समोर आले आहे. अमेरिकेत अग्निशमन मोहिमेदरम्यान वापरण्यात आलेल्या मॅग्नेशियम क्लोराईडवर आधारित नव्या रिटार्डंटमुळे विमानांच्या आतील टाक्या, इंजिन आणि महत्त्वाच्या संरचनात्मक भागांवर गंभीर प्रकारचा गंज आढळून आला आहे. ही रसायने पुर्वी वापरात असलेल्या फॉस्फेट आधारित रसायनांसोबत मिसळल्यानंतर चिकट, जाड थर तयार झाला आणि त्यामुळे सेन्सर, व्हॉल्व्ह आणि यांत्रिक भागांचेही नुकसान झाले. चाचणी अपुरी असतानाही प्रत्यक्ष वापर करण्यात आल्याने मोठा अपघात होण्याचा धोका निर्माण झाला होता, असा गंभीर इशाराही तपास अहवालातून देण्यात आला आहे.
अमेरिकेतील जंगलातील आगीवर नियंत्रण मिळवण्यासाठी वापरण्यात येणाऱ्या एरियल फायर फायटिंग विमानांवर वापरल्या जाणाऱ्या रासायनिक द्रव्यांमुळे मोठा धोका निर्माण झाल्याचा धक्कादायक अहवाल समोर आला आहे. अमेरिका सरकारच्या National Transportation Safety Board (NTSB) या सर्वोच्च सुरक्षा संस्थेने नुकताच एक तपास अहवाल जाहीर केला असून, त्यामध्ये नवीन प्रकारच्या अग्निरोधक रिटार्डंटमुळे दोन महत्त्वाच्या अग्निशमन विमानांवर गंभीर स्वरूपाचा गंज (Corrosion) आढळून आल्याचे स्पष्ट झाले आहे.
ही विमाने म्हणजे McDonnell Douglas MD-87 आणि BAe 146-200. ही दोन्ही विमाने अमेरिकेमधील जंगलातील आगीवर पाण्याबरोबरच रिटार्डंट टाकण्यासाठी वापरण्यात येतात. नवीन रसायनांची योग्य व सखोल चाचणी न करता त्यांना वापरण्याची अनुमती देण्यात आल्यामुळे हा मोठा धोका निर्माण झाल्याचे चौकशीत समोर आले आहे.
Related News
भगोरा परिसरातील शेतकऱ्यांचा आक्रोश : लांब व वळणदार LT लाईनमुळे ट्रान्सफॉर्मर वारंवार जळण्याची समस्या तीव्र
Tiruchi Pudukottai Aircraft Emergency Landing: 2 प्रवासी सुखरूप! आश्चर्यचकित करणारी घटना राष्ट्रीय महामार्गावर
देशातील 5 विमानतळांना bomb धमकी, हाय अलर्ट जारी
मुंबई-वाराणसी विमानात बॉम्बची धमकी! सर्व 176 प्रवासी सुरक्षित
Bomb Threat To Air India Express Flight: 176 प्रवाशांसाठी घातक धोक्याची भयंकर घटना!
1 मोठा बिघाड आणि देशभर उडाली खळबळ! दिल्ली विमानतळावर गोंधळ, प्रवाशांचा संताप
World’s Best Airlines 2025: कतार एअरवेज पुन्हा अव्वल, सिंगापूर एअरलाईन्स दुसऱ्या स्थानावर – आशियाई विमानसेवांची जागतिक झेप!
Boeing 737 Windshield Crack: 10,000 फूट गडगडीत घसरण आणि पायलट जखमी
प्रकरणाची सुरुवात कशी झाली?
ही संपूर्ण गंभीर बाब अमेरिकेच्या US Forest Service या संस्थेच्या वतीने 2023 मध्ये NTSB कडे नोंदवण्यात आली. जंगलातील आगीवर नियंत्रण मिळवताना दोन अग्निशमन विमानांवर अचानक गंज आढळून आला. या विमानांचे ऑपरेशन करत होत्या Neptune Aviation Services आणि Aero Air.
BAe 146-200 हे विमान Tanker 02 म्हणून वापरात होते
MD-87 हे विमान Tanker 106 म्हणून कार्यरत होते
या दोन्ही विमानांमध्ये अचानक आंतरिक टाकीपासून बाह्य संरचनेपर्यंत गंज आढळल्याने तातडीने चौकशी सुरू करण्यात आली.
आधीचे रिटार्डंट सुरक्षित होते
अग्निशमनासाठी अनेक वर्षांपासून फॉस्फेट-आधारित रिटार्डंट वापरात होते. यामध्ये:
Monoammonium Phosphate
Diammonium Phosphate
Ammonium Polyphosphate
या सर्व रसायनांचा दीर्घकाळ कोणताही गंभीर दुष्परिणाम न होता वापर सुरू होता. या रसायनांचा मुख्य उद्देश म्हणजे आग पसरण्याचा वेग कमी करणे आणि वनस्पतींना ज्वलनापासून रोखणे.
2021 मध्ये आले नवे धोकादायक रिटार्डंट
2021 मध्ये US Forest Service ने दोन नवीन रिटार्डंटना तात्पुरती परवानगी दिली:
FR-100
FR-200
हे दोन्ही रिटार्डंट Magnesium Chloride वर आधारित होते. या रसायनांच्या वापराआधी काही प्राथमिक चाचण्या झाल्या होत्या, मात्र त्या चाचण्या फार जुन्या आणि अपुऱ्या पद्धतीच्या असल्याचे NTSB च्या चौकशीत उघड झाले.
विशेष म्हणजे, चाचण्या केवळ स्वतंत्र धातूंवर होत्या — जसे की:
Aluminum
Steel
Brass
Magnesium
मात्र वेगवेगळी रसायने एकत्र मिसळल्यावर काय परिणाम होतो, याची कोणतीही सखोल चाचणीच झाली नव्हती.
रसायनं मिसळल्यावर तयार झाली चिकट चिखलासारखी घाण
जून 2021 पासूनच ऑपरेशन्सदरम्यान धोकादायक लक्षणे दिसू लागली होती. जेव्हा जुने फॉस्फेट-आधारित रिटार्डंट आणि नवीन Magnesium Chloride आधारित रिटार्डंट एकत्र वापरण्यात आले, तेव्हा एक जाड, चिकट, जेलसारखे द्रव्य तयार झाले.
हे द्रव्य:
ओले असताना जाड चिकट थरासारखे
सुकल्यानंतर मातीसारख्या घट्ट थरात रूपांतरित होत होते
यामुळे:
फ्लोट सेन्सर्स
व्हॉल्व्ह
फ्लो मीटर्स
सील्स
यांचे काम पूर्णपणे विस्कळीत झाले.
यंत्रणा साफ करण्यासाठी यांत्रिक साधनांनी घासून काढावे लागत होते. याच थरामुळे कोटिंग खराब झाले, अ‍ॅक्च्युएटर्सवर गंज चढला आणि संरचनात्मक भाग कमकुवत होऊ लागले.
तरीही 2023 मध्ये प्रत्यक्ष वापर!
हे सर्व गंभीर इशारे असतानाही, 2023 च्या आगीच्या हंगामात Forest Service ने दोन्ही विमानांवर FR-200 आणि जुन्या MVP-Fx रिटार्डंटचा मिश्र वापर करण्यास परवानगी दिली.
सुरुवातीचे काही महिने केवळ FR-200
नंतर दोन्ही रिटार्डंट आलटून-पालटून वापरण्यात आले
नोव्हेंबर 2023 मध्ये हंगाम संपल्यावर जेव्हा तपासणी झाली, तेव्हा दोन्ही विमानांमध्ये भीषण स्वरूपाचा गंज आढळून आला.
BAe 146 मध्ये काय आढळलं?
2017 पासून कार्यरत असलेले BAe 146 विमान पूर्णपणे सुरक्षित होते. 2023 च्या हंगामाआधी केलेल्या तपासणीत कोणताही गंज नव्हता.
परंतु नंतर:
फास्टनर्सभोवती
जोडलेल्या भागांभोवती
आतील टाकीच्या संरचनेवर
मोठ्या प्रमाणात गंज आढळून आला.
MD-87 ची स्थिती अधिक गंभीर
MD-87 हे नवं रूपांतरित विमान होते. याच 2023 मध्ये ते पहिल्यांदाच अग्निशमन सेवेत उतरले होते. त्याची रिटार्डंट टाकीसुद्धा नवीन होती.
तरीही:
टाकीमध्ये
विमानाच्या खालच्या भागात
विंग स्ट्रक्चरमध्ये
भयंकर गंज आढळून आला.
विशेषतः उजव्या पंख्याचा Forward Spar Lower Cap Doubler या संरचनात्मक भागावर अत्यंत गंभीर गंज आढळला. हा भाग विमानाच्या सुरक्षिततेसाठी अत्यंत महत्त्वाचा असतो.
इंजिनवरही थेट परिणाम
MD-87 वरील तीन Pratt & Whitney JT8D इंजिनांवरही गंज आढळला.
उजव्या इंजिनवर सर्वाधिक गंज
केसिंग, ब्लेड्स, शाफ्ट, डिस्क्स सर्व प्रभावित
डाव्या इंजिनवरही प्रारंभिक नुकसान
यामुळे इंजिन फेल्युअरचा थेट धोका निर्माण झाला होता.
संभाव्य अपघात टळला, पण धोका मोठा
NTSB ने स्पष्ट शब्दांत चेतावणी दिली आहे की, हा गंज जर वेळीच आढळला नसता तर एखादा मोठा हवाई अपघात घडू शकला असता, ज्यात पायलट, ग्राउंड स्टाफ आणि नागरिकांच्या जीवाला धोका निर्माण झाला असता.
प्रशासनाचे मोठे अपयश?
या प्रकरणामुळे अमेरिकेच्या अग्निशमन यंत्रणेवर आणि केमिकल अप्रूव्हल प्रणालीवर प्रश्नचिन्ह उभे राहिले आहे.
अपुऱ्या चाचण्या
जुनाट वैज्ञानिक स्टँडर्ड
प्रत्यक्ष वापराआधी multi-chemical compatibility चाचण्यांचा अभाव
ऑपरेशन्सदरम्यान मिळालेले इशारे दुर्लक्षित
हे सर्व फायर फायटिंग एव्हिएशन सुरक्षा व्यवस्थेतील मोठे अपयश मानले जात आहे.
पुढे काय?
NTSB ने:
या रिटार्डंटवर पूर्ण पुनरावलोकनाची शिफारस केली आहे
नवीन केमिकल चाचणी मानके तयार करण्याचे आदेश दिले आहेत
सर्व अग्निशमन विमानांची विशेष तपासणी सुरू करण्यात आली आहे
जंगलातील आगीवर नियंत्रण मिळवण्यासाठी वापरल्या जाणाऱ्या रसायनांनीच जर विमानांची संरचना कमकुवत केली, तर ही बाब अत्यंत गंभीर मानली पाहिजे. योग्य वैज्ञानिक चाचण्या, दीर्घकालीन निरीक्षण आणि बहु-रासायनिक सुसंगततेशिवाय कोणतेही नवीन रसायन वापरणे किती धोकादायक ठरू शकते, याचे हे जिवंत उदाहरण आहे.
