प्रौढांमधील ADHD : तुम्हाला न कळतही असू शकते ही समस्या, जाणून घ्या कारणं, लक्षणं आणि उपाय
ADHD म्हणजे नेमकं काय?
ADHD म्हणजे Attention Deficit Hyperactivity Disorder लक्ष विचलित होणं आणि अतिउत्साही वर्तनाचा विकार. अनेकांना वाटतं की हा फक्त लहान मुलांमध्ये आढळतो, पण वास्तवात हा विकार प्रौढांमध्येही मोठ्या प्रमाणात दिसून येतो. फरक इतकाच की प्रौढांमधील थोड्या वेगळ्या स्वरूपात दिसतो तो गोंधळ, विसरभोळेपणा, लक्ष न लागणं किंवा सतत बेचैनी या रूपात प्रकट होतो.
प्रौढांमध्ये ADHD का ओळखला जात नाही?
मानसोपचार तज्ज्ञ डॉ. फॅबियन आल्मेदा सांगतात “अनेक प्रौढांना स्वतःला असल्याचं कधीच समजत नाही. ते आयुष्यभर स्वतःला ‘बेफिकीर’, ‘आळशी’ किंवा ‘अव्यवस्थित’ समजत राहतात. पण प्रत्यक्षात त्यांच्या मेंदूचं लक्ष आणि नियंत्रण प्रणाली वेगळ्या प्रकारे काम करते.”
मुलांमध्ये चं निदान तुलनेने लवकर होतं कारण त्यांच्या शैक्षणिक किंवा वर्तणुकीतील बदल लक्षात येतात. पण प्रौढ व्यक्ती आपलं वर्तन झाकायला शिकतात. ते कामात जास्त वेळ घालवतात, रात्री झोप न घेता काम पूर्ण करतात, सतत व्यस्त राहून स्वतःचा गोंधळ लपवतात म्हणूनच हा विकार ओळखला जात नाही.
Related News
Brother Sister Vulgar AI Video Case : बहीण-भावाचे AI वरून अश्लील व्हिडिओ बनवले, व्हॉट्सअपवरून ब्लॅकमेलिंग ;19 वर्षांच्या तरुणाचं टोकाचं पाऊल — फरीदाबाद हादरलं
मायक्रो मेडिटेशनचा ‘जादुई’ प्रभाव फक्त 5 मिनिटांत तणावाला करा रामराम!
1 घटना, 100 प्रश्न: ओबीसी आरक्षणामुळे आलेगावात संताप आणि शोककळा
ADHD ची सामान्य लक्षणं (Symptoms of Adult ADHD)
लक्ष विचलित होणं
तुम्ही एखादं वाक्य वाचत असताना लक्ष अचानक दुसरीकडे वळतं. मिटिंगमध्ये बोलताना मन दुसऱ्या विषयावर जातं. ही केवळ ‘एकाग्रतेचा अभाव’ नसून ADHD ची लक्षणं असू शकतात.
अव्यवस्थित जीवनशैली
कामांची यादी वाढत जाते पण पूर्ण काहीच होत नाही. फाईल्स, दस्तऐवज, किल्ल्या सगळं काही हरवलेलं असतं. वेळेचं नियोजन करणं अवघड जातं.
उतावळेपणा (Impulsivity)
एखादा निर्णय विचार न करता घेणं, मध्येच बोलणं, नको त्या वेळी प्रतिक्रिया देणं, किंवा अचानक खरेदी करणं ही ADHD मधील एक प्रमुख खूण आहे.
भावनिक अस्थिरता
लहान गोष्टींवर चिडचिड, राग, निराशा किंवा अपराधीपणा जाणवणं. अनेकांना असं वाटतं की ते “भावनिकदृष्ट्या कमजोर” आहेत, पण मेंदूतील रासायनिक बदल यामागचं कारण असू शकतात.
ब्रेन फॉग (Brain Fog)
सतत डोकं धूसर वाटणं, लक्ष केंद्रित न होणं, माहिती विसरणं ही सर्व लक्षणं ADHD मध्ये दिसतात.
“बाहेरून शांत, पण आतून गोंधळ” Functional Chaos म्हणजे काय?
पी. डी. हिंदुजा हॉस्पिटल, खारचे डॉ. केर्सी चावडा सांगतात “प्रौढ असलेले लोक अनेकदा आपल्या क्षमतेवर अवलंबून राहून विकार लपवतात. ते डेडलाईनच्या आधी उत्कृष्ट काम करतात, पण सातत्य ठेवण्यात अडखळतात. त्यांच्या आयुष्यात सतत अपराधीपणा आणि स्वतःबद्दल शंका असते.”
अशा लोकांचं जीवन बाहेरून परफेक्ट वाटतं उत्तम नोकरी, कुटुंब, मित्रमंडळी पण आतून ते गोंधळलेले आणि थकलेले असतात. हीच अवस्था ‘Functional Chaos’ म्हणून ओळखली जाते.
रोजच्या जीवनात ADHD कसा दिसतो?
काम सुरू करून ते अर्धवट सोडणं
वस्तू विसरणं मोबाइल, चष्मा, किल्ल्या कुठे ठेवल्या हे आठवत नाही
मिटिंगमध्ये लक्ष टिकत नाही
सतत फोन स्क्रोल करणं
विश्रांती घेतानाही बेचैनी
मध्येच बोलणं, पटकन प्रतिक्रिया देणं
काम शेवटच्या क्षणी सुरू करणं
या सवयी केवळ आळस किंवा गोंधळ नव्हेत त्या च्या संकेत आहेत.
ADHD आणि भावनिक आरोग्य (Emotional Impact)
अनेकदा मुळे Anxiety आणि Depression निर्माण होतात. कारण अशा व्यक्तींना स्वतःवर राग येतो — “मी वेळेवर काम का करत नाही?”, “मी इतका विसरभोळा का आहे?” अशा प्रश्नांनी आत्मविश्वास ढासळतो.
डॉ. आल्मेदा सांगतात, “हे लोक परफेक्शनिस्ट असतात. ते स्वतःला खूप उंच मापदंडांवर मोजतात. प्रत्येक गोष्टीत अपयश वाटल्याने अपराधीपणा वाढतो.”
ADHD चं निदान कसं केलं जातं?
डॉ. आल्मेदा स्पष्ट करतात चं निदान अंदाजाने होत नाही. आम्ही रुग्णाचा संपूर्ण इतिहास, बालपणीचं वर्तन, शैक्षणिक कामगिरी, कौटुंबिक पार्श्वभूमी आणि सध्याची लक्षणं तपासतो.”
या प्रक्रियेत खालील टप्पे असतात:
Clinical Interview: रुग्णाशी सखोल संवाद करून दैनंदिन सवयी समजून घेणं
Psychometric Testing: लक्ष, एकाग्रता आणि नियंत्रण मोजण्यासाठी चाचण्या
Medical Evaluation: थायरॉईड, न्युरोलॉजिकल किंवा मानसिक विकारांची शक्यता वगळणं
Feedback & Diagnosis: सर्व डेटा एकत्र करून अचूक निदान देणं
ADHD साठी उपचार (Treatment Options)
बरा होतो का? हा सर्वात सामान्य प्रश्न आहे. तज्ज्ञ सांगतात की ADHD पूर्णपणे नाहीसा होत नाही, पण योग्य उपचारांनी त्यावर नियंत्रण मिळवता येतं.
1. औषधोपचार (Medication)
औषधं मेंदूमधील न्यूरोट्रान्समिटर (dopamine आणि norepinephrine) संतुलित ठेवतात. त्यामुळे लक्ष केंद्रित करण्याची आणि निर्णय घेण्याची क्षमता सुधारते.
2. समुपदेशन (Counselling & Therapy)
Cognitive Behavioural Therapy (CBT) आणि Behavioural Coaching हे ADHD मध्ये अत्यंत उपयुक्त ठरतात. यात रुग्णाला आपल्या विचारसरणी व सवयी ओळखून त्यात बदल कसे करायचे हे शिकवलं जातं.
3. जीवनशैलीत बदल
दैनंदिन वेळापत्रक तयार करा
कामं लहान टप्प्यांमध्ये विभागा
रिमाइंडर, नोट्स, ॲप्सचा वापर करा
झोप, आहार, व्यायाम याकडे लक्ष द्या
ध्यान (Mindfulness) आणि योगाचा सराव करा
4. सपोर्ट सिस्टम
कुटुंब आणि मित्रांचा आधार व्यवस्थापनात महत्त्वाचा असतो. रुग्णाला दोष न देता समजून घेणं, त्याला जबाबदारीसाठी प्रोत्साहित करणं आवश्यक आहे.
ADHD आणि नाती (Relationships)
असलेल्या व्यक्तींना अनेकदा नात्यांमध्ये गैरसमजांना सामोरं जावं लागतं. विसरभोळेपणा, उतावळेपणा किंवा लक्ष न देणं यामुळे जोडीदार किंवा कुटुंबीय त्रस्त होतात.
मात्र, संवाद आणि पारदर्शकता यातून परिस्थिती सुधारता येते. “मला एकाग्र राहणं कठीण जातं” असं सांगणं, मदत मागणं, आणि एकत्र वेळ नियोजन करणं उपयुक्त ठरतं.
कामाच्या ठिकाणी ADHD (ADHD at Workplace)
कार्यक्षेत्रात असलेल्या लोकांना वेळ व्यवस्थापन, डेडलाईन, आणि प्राधान्य ठरवणं आव्हानात्मक वाटतं. पण ते सर्जनशील आणि झपाटलेले कामगार असतात.
योग्य नियोजन, डिजिटल टूल्स, आणि स्पष्ट उद्दिष्टं ठरवून ते उत्कृष्ट कामगिरी करू शकतात.
महत्त्वाचं म्हणजे — आत्मजाणीव (Self-Awareness)
डॉ. चावडा सांगतात “एकदा तुम्हाला हे समजलं की तुमचं मेंदू वेगळ्या पद्धतीने काम करतो, तेव्हा तुम्ही स्वतःशी लढणं थांबवता. मग तुम्ही स्वतःला दोष न देता तुमच्या मेंदूसोबत काम करता.”
म्हणजे कमजोरी नाही, ती मेंदूची वेगळी कार्यशैली आहे. योग्य समज, उपचार आणि सहाय्याने या विकारासहही समाधानकारक, संतुलित आणि यशस्वी जीवन जगता येतं.
फक्त मुलांमध्ये नाही, प्रौढांमध्येही दिसतो
लक्षणं सूक्ष्म स्वरूपात असतात लक्ष न लागणं, विसरभोळेपणा, उतावळेपणा
निदान व्यावसायिक चाचण्यांद्वारे केलं जातं
उपचारात औषधं, थेरपी आणि शिस्तबद्ध दिनक्रम आवश्यक
आत्मजाणीव, कुटुंबाचा आधार आणि योग्य सवयी यशस्वी व्यवस्थापनाचं रहस्य
read also:https://ajinkyabharat.com/courts-strong-reaction-to-increasing-incidents-of-stray-dogs/
