चीननंतर आता अमेरिका — हिंदी महासागरात ‘Ocean Titan’ दाखल; भारताच्या अग्नि चाचणीवर जागतिक लक्ष तीव्र
भारत १५–१७ ऑक्टोबर बंगालच्या उपसागरात ३,५५० किमी पल्ल्याची क्षेपणास्त्र चाचणी करणार; अमेरिका आणि चीन हिंदी महासागरात सतर्क.
भारत १५–१७ ऑक्टोबर दरम्यान बंगालच्या उपसागरात ३,५५० किमी पल्ल्याची दीर्घ-पल्ल्याची क्षेपणास्त्र चाचणी आयोजित करण्याच्या तयारीत आहे. या घोषणेनंतर फक्त चीन किंवा पाकिस्तानच नव्हे, तर अमेरिकेचेही लक्ष हिंदी महासागराकडे वेधले गेले आहे. स्थानिक आणि आंतरराष्ट्रीय नौदल-स्रोतांच्या माहितीप्रमाणे, अमेरिकेचे संशोधन/सर्व्हे जहाज Ocean Titan मालदीवजवळ आस्थापित आहे, तर चिनी मिसाइल-ट्रॅकिंग जहाज Yuan Wang-5 मलाक्का मार्गे हिंदी महासागरात दाखल झाले आहे. या जहाजांमुळे भारतीय क्षेपणास्त्र चाचणीवर जागतिक लक्ष केंद्रीत झाले आहे.
नोटाम आणि त्यातून वाढलेली अनिश्चितता
निलंबित हवाई मार्गाची (NOTAM) माहिती पहिलीच आठवड्यात दिली गेली होती, परंतु थोड्याच काळात या क्षेत्राचा विस्तार तीन टप्प्यात केला गेला — सुरुवातीला सुमार १४८० किमी, नंतर २५२० किमी आणि अखेर ३५५० किमीपर्यंत. अशा जलद विस्तारामुळे तांत्रिक आणि सामरिक अनुमानांना चालना मिळाली आहे — काही तज्ञांच्या मते, हे दूरध्वनी, हायपरसोनिक-किंवा दीर्घ-पल्ल्याच्या क्षेपणास्त्रांसाठी राखीव केलेल्या सुरक्षीत झोनचे संकेत असू शकतात. निगराणी करणाऱ्या जहाजांच्या उपस्थितीनेही चर्चेला उधाण आले: आधी चिनी युआन वांग-क्लासची जहाजे काही वेळा हिंद महासागरात नोंदली गेली असून आता त्यात अमेरिकेचे Ocean Titan जोडले गेले आहे — ही घटना मंगळवारी (आणि काही अहवालांप्रमाणे अधूनमधून) मालदीवच्या पाण्यांत नोंदविण्यात आली. अशा प्रकारची उपस्थिती देशांच्या संरक्षण विभागांना सतर्कतेकडे ढकलू शकते.
Related News
अमेरिकेला वाटलं नव्हतं ते भारताने केलं!
अमेरिकेतल्या भारतीयांनी दाखवला मनाचा मोठेपणा
मागोवा ठेवणारी जहाजे — काय भूमिका बहुमुखी?
Ocean Titan ही संशोधन/सर्व्हे जहाज असून ती विविध महासागरी आणि महासागर-तपासणी कामांसाठी वापरली जाते; परंतु अशा प्रकारच्या जहाजांवर अनेकदा गुप्तसंग्रह, सिग्नल-इंटेलिजन्स (SIGINT) किंवा अकूस्टिक मनिटॉरिंग उपकरणे बसवली जातात, ज्यामुळे ती सामरिक माहिती गोळा करण्यास सक्षम ठरतात .त्यामुळे तिची उपस्थिती केवळ नविन नाही, तर आशयाने महत्त्वाचीही आहे. चिनी Yuan Wang-5 सारखी जहाजे पारंपरिकरित्या मिसाइल-ट्रॅकिंग, उपग्रह-निगराणी व इतर स्पेस/रॉकेट-उपक्रमांकडे लक्ष ठेवण्यासाठी समजल्या जातात; त्यामुळे ती भारताच्या संभाव्य अग्नि-परीक्षणासंदर्भातील ट्रॅकिंगसाठी उपयुक्त ठरू शकतात.
मागील चाचणी आणि सान्निध्य — संदर्भ म्हणून Agni-Prime
सैन्य-तपासणीचा मागील संदर्भ म्हणून, २५ सप्टेंबरला भारताने DRDO व स्ट्रॅटेजिक फोर्सेस कमांड यांच्या संयुक्तपणे Agni-Prime (इंटरमीडिएट-रेंज) ची चाचणी केली — अधिकृत पद्धतीने सांगितले की हा लाँच रेल-आधारित मोबाईल प्लॅटफॉर्मवरून पार पडला आणि त्याची श्रेणी सुमारे २,००० किमीपर्यंत आहे. हा प्रयोग भारताच्या क्षेपणास्त्रीय क्षमतांच्या वेगवान विकासाचा भाग मानला जातो.आता, १५–१७ ऑक्टोबरच्या नोटाममधील पल्ला (३,५५० किमी) व त्याचा अचानक केलेला विस्तार, काही विश्लेषकांच्या मते, अग्नि-प्रकाराच्या आणखी एका मोठ्या किंवा दूरपरिणामी क्षेपणास्त्राचे संकेत देतो — परंतु याबाबत आता तरी अजुन पुष्टी झालेली नाही.
आंतरराष्ट्रीय प्रतिसाद व राजनैतिक अर्थ
हिंदी महासागर हे धोरणात्मक दृष्टीने अत्यंत संवेदनशील आहे . मालाक्का सुमार, मालदीव, श्रीलंका इत्यादी मार्गांनी ब्रिटीश काळापासून आंतरराष्ट्रीय नौदल शक्तींचे लक्ष येथे टिकून आहे. चीन-भारत-अमेरिका या त्रिकोणात नौसैनिक आणि गुप्तचर क्रियाकलाप वाढले की स्थानिक देशांना दबाव निर्माण होऊ शकतो. काही राजनैतिक विश्लेषक म्हणतात की अमेरिकेची Ocean Titan जैसी उपस्थिती ही भारताच्या अंतिम स्वातंत्र्यात्मक चाचण्यांवर दृष्टिक्षेप ठेवण्यासाठी असू शकते .कदाचित अमेरिकेच्या दृष्टीने तर सामरिक माहिती गोळा करणे किंवा स्थानिक स्थिरतेचे परीक्षण करणे हा हेतू असू शकतो. यातून परस्परांचा विश्वास आणि चिंता — दोन्ही वाढू शकतात. भारताच्या सुरक्षा संसदेत आणि परराष्ट्र धोरण विभागात या घटनांकडे काळजीपूर्णपणे पाहिले जाईल; तसेच शेजारी देश आणि त्यांच्या बुद्धीबळाने देखील या हालचालींना वेगळ्या अर्थाने पाहिले जाऊ शकते.
सुरक्षा-विशेषज्ञ काय म्हणतात — धोके आणि निवारणे
सामरिक विश्लेषकांचे सामान्य मत आहे की, जहाजांच्या निरीक्षणाने तातडीचे धोके निर्माण होत नाहीत परंतु दीर्घकालीन दृष्टीने इथे प्रतिस्पर्धी-निगराणी वाढल्याने:
स्थानिक नौदल आणि हवाई दलाची सतर्कता वाढवावी लागेल;
आंतरराष्ट्रीय जलतटवर्ती देशांसोबत समन्वय (पोर्ट-रिसॉर्सेस, गुन्हेगारी-नियमन, AIS-डेटा शेअरिंग) महत्त्वाचे ठरेल;
पारदर्शकता आणि संवाद वाढवून गैरसमज टाळणे गरजेचे आहे.
सामरिक पार्श्वभूमी लक्षात घेता, भारताने आपली सुरक्षा-संकल्पना आणि सार्वजनिक माहिती तंत्र (NOTAM इत्यादी) योग्य प्रकारे व्यवस्थापित करणे ही गरज आहे, ज्यामुळे नागरिक वस्तुस्थिती समजू शकतील आणि गैरसमज कमी होतील.
भविष्यात काय अपेक्षा ?
१५–१७ ऑक्टोबरच्या शक्य चाचणीच्या निकालावर आणि त्या नंतरच्या सैन्य-घडामोडींवर लक्ष ठेवले जाईल. जर चाचणी पार पडली तर तिची प्रकृती (परीक्षण यशस्वी/निष्फळ, रेंज, लक्षित श्रेणी वगैरे) केंद्रीय विषय ठरणार आहे. आंतरराष्ट्रीय स्तरावर देखील त्याचे विश्लेषण व प्रतिक्रियांचे साखळीत परिणाम दिसू शकतात — विशेषतः चीन आणि अमेरिका दोन्हीच्या नौदल-गतिविधी अधिक सक्रिय असतील अशी शक्यता व्यक्त केली जात आहे. हिंदी महासागरातील हे हालचालींचे क्रम साधारणपणे स्थानिक नटींपेक्षा मोठा राजकीय व सामरिक संदेश देतात: एकीकडे भारताची आत्मनिर्भर संरक्षणक्षमता सुधारत आहे, तर दुसरीकडे जागतिक सामरिक खेळाडू (चीन व अमेरिका) या प्रदेशात आपले अस्तित्व आणि निरीक्षण वाढवत आहेत. या पार्श्वभूमीवर शांतता टिकवणं, सामरिक शहाणा व परस्पर संवाद राखणं हीच सर्वोच्च गरज ठरेल — अन्यथा छोट्या घडामोडींचेही मोठे राजनैतिक परिणाम घडू शकतात.
